Nhằm tăng cường, đẩy mạnh việc xử lý sử dụng tro, xỉ, thạch cao ngày, ngày 12/4/2017 Thủ tướng đã ban hành Quyết định 452/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đẩy mạnh xử lý, sử dụng tro, xỉ, thạch cao làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng và sử dụng trong các công trình xây dựng.
Qua gần 4 năm triển khai thực hiện Quyết định này, kết quả thực tế vẫn chưa đạt mục tiêu đề ra. Tính đến cuối 2020, tổng lượng tro, xỉ nhiệt điện đã tiêu thụ trên cả nước khoảng 44,5 triệu tấn, tương đương 42% tổng lượng phát thải qua các năm.
Tro, xỉ được sử dụng nhiều nhất là lĩnh vực làm phụ gia khoáng cho xi măng, khoảng 24 triệu tấn, chiếm 70%; sản xuất gạch đất sét nung và gạch không nung khoảng 4 triệu tấn, chiếm 12%; làm phụ gia cho sản xuất bê tông tươi, bê tông cho các công trình thủy lợi, công trình giao thông (đường bê tông xi măng vùng nông thôn) và công trình xây dựng dân dụng (kết cấu móng khối lớn ít tỏa nhiệt) khoảng 3 triệu tấn, chiếm 8%; và làm vật liệu san lấp, đắp đường giao thông các loại khoảng 3,5 triệu tấn, chiếm 9%.
Theo ông Phạm Văn Bắc, Vụ trưởng Vụ Vật liệu xây dựng (VLXD), Bộ Xây dựng, lượng tiêu thụ tro, xỉ của các nhà máy nhiệt điện than chưa đạt được mục tiêu đặt ra của Đề án cả về tổng lượng tiêu thụ và cơ cấu tiêu thụ cho các lĩnh vực. Tính đến cuối 2020, tổng lượng tro, xỉ lưu giữ tại bãi chứa của các nhà máy nhiệt điện than vẫn còn khoảng 47,65 triệu tấn.
Mặc dù các bộ, ngành, địa phương, chủ cơ sở phát thải và đơn vị sản xuất vật liệu xây dựng đã triển khai chỉ đạo của Thủ tướng theo Quyết định 452, hành lang pháp lý tạo điều kiện cho việc sử dụng tro xỉ đã cơ bản được xây dựng và ban hành đầy đủ nhưng kết quả xử lý, tiêu thụ tro, xỉ chưa như kỳ vọng. Vậy đâu là nguyên nhân của tình trạng này?
Báo cáo của Sở Xây dựng tỉnh Bình Thuận cho thấy, tính đến tháng 6/2020, tại Trung tâm nhiệt điện Vĩnh Tân, lượng tro, xỉ phát sinh từ các nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân 1, 2, 4 và 4 mở rộng khoảng trên 10,9 triệu tấn; nhưng lượng tro xỉ đã được xử lý, tiêu thụ chỉ đạt con số rất khiêm tốn, hơn 1,049 triệu tấn, chiếm 9,62%.
Lý giải nguyên nhân của tình trạng này, đại diện Sở Xây dựng cho biết do các nhà máy nhiệt điện cách quá xa các cơ sở sản xuất xi măng và hộ tiêu thụ vật liệu xây dựng lớn ở phía Nam như TP HCM, Bình Dương, Đồng Nai… nên khó khăn trong việc vận chuyển, tăng chi phí tiêu thụ do vận chuyển đi xa.
Sở Xây dựng chỉ rõ tình trạng các cơ sở tái sử dụng tro, xỉ trong phạm vi tỉnh và các khu vực phụ cận còn ít, năng lực tiếp nhận để tái xử lý còn yếu. Thói quen sử dụng vật liệu xây dựng làm từ tro, xỉ chưa được người dân địa phương đón nhận.
Sở Xây dựng đề nghị chủ đầu tư các nhà máy nhiệt điện ngoài việc ký kết hợp đồng xử lý và tiêu thụ tro, xỉ cần tiếp tục mở rộng hợp tác ngoài hình thức đấu thầu với các đơn vị xử lý và tái sử dụng tro, xỉ tại các tỉnh Ninh Thuận, Đồng Nai và các tỉnh Tây Nguyên.
Cùng với đó cần tính tới việc cung cấp tro, xỉ miễn phí cho các đơn vị có năng lực tiêu thụ và bảo đảm vấn đề môi trường đồng thời chủ động tìm kiếm nhà thầu cung cấp dịch vụ tiêu thụ tro xỉ để giảm thiểu lượng tro xỉ phải chôn lấp.
Theo phân tích của Vụ VLXD, các nhà máy điện ở Việt Nam đang sử dụng 1 trong 3 công nghệ xử lý khí sulfur; một số nhà máy dùng công nghệ thải xỉ ướt sử dụng nước biển để thải hỗn hợp tro, xỉ ra bãi chứa dẫn tới tro, xỉ bị nhiễm mặn, gây khó khăn trong quá trình xử lý, tiêu thụ. Ngoài ra, một số nhà máy thải xỉ bằng công nghệ ướt nhưng trộn lẫn tro và xỉ vào nước và bơm ra bãi chứa, dẫn tới tro, xỉ lẫn lộn gây khó khăn trong quá trình xử lý, sử dụng làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng.
Do sử dụng thiết bị công nghệ đốt chưa phù hợp để đốt cháy triệt để than chất lượng thấp, một số nhà máy sử dụng than antraxit thải ra tro, xỉ có tỉ lệ carbon chưa cháy cao trên 12%, không phù hợp với tiêu chuẩn làm phụ gia cho xi măng, phụ gia bê tông như nhiệt điện Vĩnh Tân 2, nhiệt điện Duyên Hải 1.
Cũng theo đánh giá của Vụ VLXD, mặc dù đã có tiêu chuẩn và hướng dẫn kỹ thuật trong việc sử dụng tro, xỉ nhiệt điện làm vật liệu san lấp, nhưng việc sử dụng tro, xỉ làm vật liệu san lấp vẫn chưa cạnh tranh được về giá thành so với các loại vật liệu san lấp truyền thống. Trong khi đó một số đơn vị xả thải còn bán tro xỉ thay vì có cơ chế hỗ trợ, khuyến khích các đơn vị tiêu thụ nên dẫn đến tiêu thụ chậm.
Vụ VLXD cho biết văn bản hướng dẫn xử lý tro, xỉ, thạch cao và hướng dẫn sử dụng tro, xỉ, thạch cao để hoàn nguyên mỏ chưa được ban hành cũng là một trong những nguyên nhân gây khó khăn cho việc xử lý, tiêu thụ tro xỉ thải phát sinh trong quá trình sản xuất của các nhà máy nhiệt điện than trong thời gian qua.
