Chia sẻ trên Sức khỏe và Đời sống, TS. BS Nguyễn Trung Nguyên – Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai – cho biết, ngộ độc thực phẩm do độc tố botulinum là loại ngộ độc kinh điển trong y văn nhưng trên thực tế xảy ra không thường xuyên, yếu tố dịch tễ và các biểu hiện đặc trưng của bệnh thường khó khai thác nên việc chẩn đoán xác định rất khó khăn. Có thể nói ở Bệnh viện Bạch Mai và nhiều cơ sở y tế trước đây chưa chính thức ghi nhận trường hợp nào bị ngộ độc thuộc loại này.
Vi khuẩn thủ phạm là vi khuẩn độc thịt Clostridium botulinum
Theo TS. Nguyên, nguyên nhân ngộ độc này là xuất phát từ việc sản xuất các sản phẩm thực phẩm ở dạng đóng gói kín (chai, lọ, lon, hộp, túi) không đảm bảo an toàn dẫn tới có mặt một số loại vi khuẩn phát triển và sinh độc tố gây bệnh.
Vi khuẩn thủ phạm phổ biến là vi khuẩn Clostridium botulinum, còn gọi là vi khuẩn độc thịt (vì ban đầu xảy ra chủ yếu với thịt hộp). Vi khuẩn này tồn tại nhiều ở ngoài môi trường lẫn trong nhiều loại nguyên liệu thực phẩm, lúc này vi khuẩn ở dạng có vỏ bọc chịu đựng tốt với đun nấu thông thường (gọi là bào tử). Vi khuẩn này kỵ khí (chỉ phát triển trong môi trường thiếu không khí), không phát triển được trong môi trường chua (pH<4,6), mặn (nồng độ muối ăn >5%).
Như vậy, các thực phẩm khi chế biến có lẫn một vài bào tử vi khuẩn (quy trình sản xuất không đảm bảo sạch), sau sản xuất thực phẩm được đóng gói kín như chai, lọ, hộp, lon, túi, trong khi đó không đủ độ chua, độ mặn như trên thì rõ ràng tạo điều kiện vi khuẩn phát triển và tiết ra độc tố botulinum.
 |
| TS.BS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm chống độc, BV Bạch Mai. Ảnh: SK&ĐS. |
Loại thực phẩm có nguy cơ cổ điển là thịt hộp, tuy nhiên các vụ ngộ độc cho thấy tất cả các loại thực phẩm từ rau, củ, quả, thịt, hải sản… khi được sản xuất để lẫn bào tử vi khuẩn, đóng gói kín không đảm bảo đủ điều kiện ngăn chặn vi khuẩn phát triển theo quy định (ví dụ độ chua, độ mặng như trên), đặc biệt sản xuất thủ công, tại gia đình, kinh doanh nhỏ lẻ, không được kiểm soát chặt về chất lượng. Ví dụ ở Thái Lan đã xảy ra ngộ độc loại này do lọ măng, ở Trung Quốc do đậu lên men…
Biểu hiện ngộ độc
Độc tố botulinum là chất độc thần kinh cực mạnh, tuy nhiên nhanh chóng bị phá hủy khi nấu chin (do đó ngộ độc không xảy ra khi ăn thực phẩm mới nấu chín). Sau khi ăn, độc tố botulinum được hấp thu vào cơ thể, gắn chặt vào vào các dây thần kinh, gây liệt toàn bộ các cơ.
Biểu hiện của ngộ độc, sau khi ăn thường khoảng 12-36 giờ (có thể tới 1 tuần sau ăn), bệnh nhân biểu hiện liệt theo trình tự liệt bắt đầu từ vùng đầu mặt cổ (khó nuốt, đau họng, khó nói, khàn giọng, mắt không mở được, lan xuống hai tay (yếu tay), sau đó tới hai chân (yếu chân), liệt các cơ hô hấp (khò khè, ứ đọng đờm rãi ở họng, khó thở).
Đặc điểm đặc trưng của liệt là liệt mềm, liệt đối xứng hai bên, lan xuống bắt đầu từ vùng đầu xuống chân. Đặc biệt bệnh nhân không có rối loạn cảm giác và bệnh nhân vẫn tỉnh táo (do độc tố không tác động lên não). Tiêu hóa có thể gặp buồn nôn, nôn, đau bụng, giảm nhu động ruột. Liệt nặng có thể gây suy hô hấp là nguyên nhân tử vong.
Trường hợp liệt hoàn toàn, nhiều bệnh nhân có giãn đồng tử, nên giống như hôn mê sâu, mất não mặc dù vẫn tỉnh và biết xung quanh (với điều kiện được cấp cứu, hồi sức hô hấp và không bị thiếu ô xy não).
Trường hợp nhẹ có thể chỉ yếu mỏi các cơ giống như suy nhược, không thực hiện được các động tác gắng sức. Thời gian liệt kéo dài, trung bình thời gian thở máy ở các bệnh nhân là 2 tháng, có thể lâu hơn và cần nhiều tháng để hồi phục.
Khan hiếm thuốc giải độc
Theo TS. Nguyên, việc điều trị ngộ độc và vấn đề thuốc giải độc tập trung cấp cứu tình trạng suy hô hấp do liệt cơ, thở máy và hồi sức, phòng chống các biến chứng. Các bệnh nhân rất dễ gặp các biến chứng, đặc biệt nhiễm khuẩn bệnh viện, vẫn có thể tử vong. Khi bệnh nhân bị liệt rõ, cần dùng thuốc giải độc đặc hiệu là giải độc tố botulinum. Thuốc nên được dùng càng sớm càng tốt khi có chỉ định, giúp giảm nhẹ, rút ngắn thời gian thở máy, thời gian nằm viện và cải thiện tỷ lệ tử vong.
Tuy nhiên đây là loại ngộ độc xảy ra không thường xuyên, rất ít công ty muốn sản xuất và cung cấp thuốc này dẫn tới nguồn cung trên thị trường rất hiếm. Khi mua về rất đắt và hiếm, khi ngộ độc không xảy ra thuốc hết hạn thì đổ đi, khi xảy ra vụ ngộ độc nặng hoặc các sự cố thảm họa, dịch bệnh lớn với nhiều người mắc lại không có thuốc thì cũng rất nguy hiểm. Do đó thuốc được xếp vào nhóm thuốc hiếm, thuốc mồ côi (orphan drug), các quốc gia phải dự trữ thuốc này cùng các thuốc hiếm khác.
 |
| Kinh phí của hai lọ thuốc giải độc khoảng 16000 USD và đã được WHO viện trợ hoàn toàn, bệnh nhân không phải chi trả bất kỳ chi phí nào. |
Ở Việt Nam hiện chưa có thuốc giải độc đặc hiệu là giải độc tố botulinum. Vì vậy, nhờ sự can thiệp, giúp đỡ của Bộ Y tế, Cục Quản lý Dược, Vụ Kế hoạch tài chính, Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Trung tâm chống độc Ramathiboditại Bangkok, Thái Lan và Ban Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, ngày 29/8/2020 hai lọ thuốc giải độc (Botulism Antitoxin Heptavalent) đã được khẩn cấp chuyển từ Thái Lan về đến Bệnh viện Bạch Mai để sử dụng giải độc cho hai bệnh nhân ngộ độc botulinum nặng đang điều trị tại đây.
Kinh phí của hai lọ thuốc giải độc khoảng 16000 USD và đã được WHO viện trợ hoàn toàn, bệnh nhân không phải chi trả bất kỳ chi phí nào. Với thuốc giải độc này, bệnh nhân nữ đã cải thiện rõ, tự ngồi dậy được, mở mắt, há miệng và giọng nói đã tốt hơn, bệnh nhân nam hy vọng sẽ giảm thời gian liệt nặng, giảm thời gian thở máy và hồi sức và qua đó giảm biến chứng và giảm nguy cơ tử vong.
Trường hợp thuốc đã dùng cho hai bệnh nhân ngộ độc mới đây tại Trung tâm Chống độc là được chuyển từ kho thuốc giải độc của Thái Lan (cả đất nước Thái Lan chỉ dự trữ dưới 10 lọ thuốc và chuyển nhượng cho chúng ta 2 lọ), trên nhãn thuốc ghi rõ là chỉ sử dụng từ kho dự trữ chiến lược quốc gia (Strategic National stockpile use only).
Cách phát hiện người bị ngộ độc botulinum
- Biểu hiện yếu, liệt các cơ, bắt đầu từ vùng đầu mặt cổ sau đó lan xuống chân. Trường hợp nhẹ có thể chỉ mỏi, yếu các cơ giống như suy nhược. Biểu hiện đối xứng hai bên và cảm giác vẫn bình thường.
- Sau ăn thực phẩm nghi ngờ: Trong vụ ngộ độc hiện tại là ăn món pa tê chay (PATE MINH CHAY) hoặc cac loại thực phẩm nghi ngờ khác (thường loại đóng hộp, chai, lọ, gói, túi, không có nguồn gốc rõ ràng hoặc không đảm bảo)
- Nếu bạn có các thông tin trên thì cần tới cơ sở y tế gần nhất để khám và kiểm tra.
Làm sao để biết bạn có bị ngộ độc sau khi đã ăn thực phẩm Pate Minh Chay?
- Ngộ độc xuất hiện thường xuất hiện sau ăn lần cuối 12-36 giờ, tối đa 1 tuần.
- Tất cả các trường hợp bữa ăn cuối cùng đã ăn quá 1 tuần mà không biểu hiện bất thường là bạn không bị ngộ độc.
- Nếu bữa ăn cuối cùng của bạn trong vòng 1 tuần trong khi bạn chưa có biểu hiện gì bất thường, bạn bình tĩnh theo dõi, khi có biểu hiện bất thường thì tới cơ sở y tế gần nhất khám và điều trị.
 |
| Hình ảnh lọ pate Minh Chay mà bệnh nhân đã sử dụng đã được lấy mẫu đưa đi xét nghiệm. |
