Án lệ góp phần hoàn thiện những quy định pháp luật còn chung chung

Toàn cảnh một hội thảo về án lệ.
Toàn cảnh một hội thảo về án lệ.
(PLO) - Qua 10 án lệ đã được công bố hiện nay cho thấy, cũng như ở các nước theo truyền thống pháp luật thành văn, án lệ ở Việt Nam được hình thành trước hết trong quá trình tòa án giải thích để áp dụng các quy định trong pháp luật thành viên, nhằm làm tăng tính thuyết phục trong các phán quyết của tòa án.

Các lập luận trong các quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán TANDTC được phát triển thành án lệ chính là sự giải thích, góp phần bổ túc, hoàn thiện cho những quy định quá chung chung, mập mờ, chưa rõ nghĩa… trong các văn bản quy phạm pháp luật.

Gián tiếp giải thích pháp luật

Chẳng hạn, để hướng dẫn tòa án khi xét xử các vụ án tương tự, Án lệ số 01/2016/AL về vụ án Đồng Xuân Phương thuê Hoàng Ngọc Mạnh đâm anh Nguyễn Văn Soi được phát triển từ lập luận sau: “Theo các tài liệu có trong hồ sơ vụ án, có căn cứ xác định về mặt chủ quan, Phương chỉ muốn gây thương tích cho anh Soi mà không muốn tước đoạt tính mạng, cũng không muốn thuê Mạnh đâm bừa, đâm ẩu vào anh Soi để mặc mọi hậu quả xảy ra… Hành vi của Đồng Xuân Phương thuộc trường hợp phạm tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người, quy định tại khoản 3 Điều 104 Bộ luật Hình sự. Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm đã kết án Đồng Xuân Phương về tội giết người là không đúng pháp luật”. 

Thực tế xét xử của các tòa án nước ta cho thấy, giữa vụ án giết người và vụ án cố ý gây thương tích dẫn đến hậu quả chết người không phải khi nào cũng có thể dễ dàng phân biệt. Vì vậy, theo TS Nguyễn Văn Nam (Trường Đại học Luật Hà Nội), bằng việc ra án lệ này, Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã tháo gỡ một khó khăn khá lớn cho công tác xét xử của tòa án. Bởi với Án lệ số 01, giữa tội giết người và tội cố ý gây thương tích dẫn đến hậu quả chết người đã được Hội đồng Thẩm phán TANDTC phân biệt rõ ràng hơn.

Cụ thể, khoản 3 Điều 104 Bộ luật Hình sự năm 1999, lời văn của điều luật không nói rõ trường hợp “dẫn đến chết người” được hiểu như thế nào. Còn theo Án lệ số 01, chúng ta có thể hiểu cố ý gây thương tích dẫn đến hậu quả chết người được hiểu là về mặt chủ quan, người vi phạm chỉ muốn gây thương tích mà không muốn tước đoạt sinh mạng của nạn nhân; về mặt khách quan, hành vi gây thương tích là hành vi tấn công vào những phần không trọng yếu trên cơ thể, nó không thể là hành vi tấn công bừa, tấn công ẩu mà phải có chủ đích là tấn công vào những phần không trọng yếu trên cơ thể, những phần không tất yếu dẫn đến cái chết. Đồng thời cũng bằng án lệ này, Hội đồng Thẩm phán TANDTC gián tiếp giải thích rằng, với các yếu tố chủ quan, khách quan như trên, bị cáo không phạm tội giết người theo điểm m, n khoản 1 Điều 93 Bộ luật Hình sự năm 1999 (thuê giết người; giết người có tính chất côn đồ).

Đề xuất thừa nhận án lệ tạo ra quy phạm

Hiện có một số ý kiến phản đối việc thừa nhận án lệ và việc giải thích pháp luật của tòa án. Tuy nhiên, qua nghiên cứu những án lệ đã được công bố, ông Nam nhấn mạnh, cho dù thừa nhận hay không thì tòa án vẫn giải thích pháp luật. “Trong hoạt động xây dựng pháp luật, cho dù nhà làm luật cố gắng đến đâu cũng không thể loại trừ hoàn toàn việc giải thích pháp luật, bởi tính vô hạn, đa dạng, phức tạp của chủ thể nhận thức và thực hiện pháp luật, trong khi khả năng, điều kiện của nhà làm luật luôn chỉ là hữu hạn” – ông Nam lý giải. Điều đó càng được khẳng định trong thực tiễn áp dụng pháp luật, nhất là hoạt động áp dụng pháp luật của tòa án.

Đồng tình, TS Bùi Xuân Phái (Trường Đại học Luật Hà Nội) cũng cho rằng án lệ có giá trị bổ sung cho sự khiếm khuyết của pháp luật thành văn. TS Phái phân tích, không một cơ quan lập pháp nào có thể dám quả quyết rằng mình đã dự liệu hết các tình huống pháp lý để có thể can thiệp và điều chỉnh chúng. Do vậy, án lệ được hình thành từ nhu cầu thực tế giải quyết các tình huống pháp lý chưa được dự kiến trong các văn bản quy phạm pháp luật này. Ngoài ra, trong trường hợp nội dung của các quy định khó hiểu hoặc có thể không rõ ràng dẫn đến có thể bị hiểu theo nhiều nghĩa thì tòa án (thường là tòa án cấp cao) sẽ có trách nhiệm giải thích các điều khoản ấy để làm rõ nghĩa hoặc tạo ra cách hiểu thống nhất và giúp cho việc thực hiện pháp luật trở nên thống nhất.

Tham khảo các án lệ nổi tiếng trên thế giới, nghiên cứu sinh Phạm Vĩnh Hà nhận thấy hầu hết các án lệ đều là các án lệ tạo ra quy phạm mới, trong khi ở Việt Nam, chúng ta không thừa nhận những án lệ mà nội dung của nó tạo ra quy phạm mới. Theo ông Hà, việc giải thích các quy phạm pháp luật còn thiếu tường minh là rất cần thiết song chỉ mình nó là chưa đủ lấp đầy những lỗ hổng của luật thành văn. “Để có thể tận dụng tối đa chức năng của án lệ, thiết nghĩ cần tiến tới thừa nhận sự tồn tại của những án lệ tạo ra quy phạm ở Việt Nam và cho phép tòa án tạo ra nguyên tắc pháp luật ở một mức độ nhất định” – ông Hà mạnh dạn đề xuất. 

Đọc thêm

Xác định đúng và trúng giải pháp để đưa công tác xây dựng pháp luật lên tầm cao mới

Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh phát biểu khai mạc phiên họp.
(PLVN) - Ngày 21/11, Bộ Tư pháp tổ chức phiên họp Hội đồng khoa học Bộ với chủ đề “Nhận diện những vấn đề đặt ra đối với sự phát triển của Bộ, ngành Tư pháp trên cơ sở các phát biểu chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm thời gian gần đây và Kết luận của đồng chí Tổng Bí thư tại buổi làm việc với Ban Cán sự đảng Bộ Tư pháp”. Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh chủ trì phiên họp. Thứ trưởng Nguyễn Khánh Ngọc và Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh cùng dự.

Thư ký thi hành án Trần Văn Toán và những kỷ niệm “cưỡng chế” nhớ đời!

Anh Trần Văn Toán, Thư ký thi hành án Chi cục Thi hành án dân sự huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu.
(PLVN) -“Phải nhìn nhận, trong giai đoạn hiện nay hoạt động Thi hành án dân sự (THADS) vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn nhất định, tiềm ẩn nhiều rủi ro, nguy hiểm cho đội ngũ Chấp hành viên khi tổ chức thi hành án” là chia sẻ của anh Trần Văn Toán, Thư ký thi hành án Chi cục Thi hành án dân sự huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu.

TS Lê Việt Nga: Người góp sức mở những “cung đường” cho hàng Việt vươn xa

TS. Lê Việt Nga - Nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương)
(PLVN) -  Chỉ từ một lời “rủ rê” mà TS. Lê Việt Nga - Nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương) đã có 13 năm gắn bó với cuộc vận động Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam. Từ cuộc vận động này, cùng với nỗ lực, nhiệt huyết và tình yêu với hàng Việt của TS. Lê Việt Nga mà hàng Việt đã có một “cuộc trường chinh vạn dặm” vượt ra khỏi biên giới quốc gia, xuất hiện trên kệ những hệ thống siêu thị lớn nhất trên thế giới…

Phiên họp thứ nhất Ban Chỉ đạo của Bộ Tư pháp tổng kết thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW

Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh phát biểu kết luận phiên họp.
(PLVN) -Ngày 20/11, Bộ Tư pháp đã tổ chức Phiên họp thứ nhất Ban Chỉ đạo của Bộ Tư pháp tổng kết thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”.

Bộ Tư pháp quán triệt và triển khai Kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban cán sự đảng Bộ Tư pháp

Bộ Tư pháp quán triệt và triển khai Kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban cán sự đảng Bộ Tư pháp
(PLVN) - Ngày 20/11, Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp tổ chức Hội nghị quán triệt và triển khai Thông báo số 108-TB/VPTW về kết luận của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban cán sự đảng Bộ Tư pháp và Phiên họp thứ nhất Ban Chỉ đạo của Bộ Tư pháp về tổng kết thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”.

Chung sức, đồng lòng thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới

Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực chủ trì cuộc họp Thường trực Ban chỉ đạo, ngày 30/10/2024. Ảnh: TTXVN
(PLVN) -Sau gần 40 năm đổi mới, dưới sự lãnh đạo toàn diện của Đảng, tình hình kinh tế - xã hội đất nước có bước chuyển mình mạnh mẽ, đột phá, mang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho Nhân dân. Bên cạnh những thành tựu to lớn, Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có tình trạng lãng phí, gây tác họa nghiêm trọng, lâu dài, khó khắc phục, cản trở đất nước vươn mình, giàu mạnh. Bởi vậy, hiện nay, Đảng, Nhà nước coi triệt bỏ lãng phí là nhiệm vụ cấp bách hàng đầu.

Cô giáo Lê Thị Lan Phương: “Người lái đò” thắp sáng tri thức pháp luật cho học sinh nơi dải đất biên cương

Cô giáo Lê Thị Lan Phương, Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Cao Bằng
(PLVN) -Sau bao năm cống hiến cho sự nghiệp trồng người, cô giáo Lê Thị Lan Phương đã để lại nhiều dấu ấn cho các thế hệ học trò Trường Phổ thông Dân tộc nội trú tỉnh Cao Bằng. Cô vinh dự được nhận nhiều danh hiệu thi đua và hình thức khen thưởng như Chiến sĩ thi đua cấp tỉnh (6 lần); Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Tỉnh ủy Cao Bằng, UBND tỉnh Cao Bằng.

Góp ý tài liệu hướng dẫn tiêu chí đánh giá chất lượng trợ giúp pháp lý

Góp ý tài liệu hướng dẫn tiêu chí đánh giá chất lượng trợ giúp pháp lý
(PLVN) - Trong khuôn khổ dự án “Tăng cường Trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng yếu thế” do Ngân hàng Thế giới (WB) tài trợ từ nguồn vốn của Quỹ phát triển xã hội Nhật Bản (JSDF), với tư cách là cơ quan chủ quản, ngày 19/11, Bộ Tư pháp tổ chức Hội thảo góp ý tài liệu hướng dẫn tiêu chí đánh giá chất lượng trợ giúp pháp lý – Phần về điều ước quốc tế, kinh nghiệm quốc tế.

PGS.TS Nguyễn Tấn Vinh: Tấm gương sáng trong phong trào thi đua yêu nước

PGS.TS Nguyễn Tấn Vinh, Phó Bí thư Đảng ủy, Phó Giám đốc Học viện Chính trị khu vực II
(PLVN) - PGS.TS Nguyễn Tấn Vinh hiện là Phó Bí thư Đảng ủy; Phó Giám đốc Học viện Chính trị khu vực II - ông là một trong những cá nhân có đóng góp nổi bật trong lĩnh vực giảng dạy, nghiên cứu khoa học và phong trào thi đua yêu nước. Trải qua hành trình sự nghiệp hơn 20 năm, ông đã để lại nhiều dấu ấn sâu đậm và thành tựu, góp phần vào sự phát triển của nền giáo dục chính trị tại Việt Nam.

Lãnh đạo Bộ Tư pháp chúc mừng Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11

Lãnh đạo Bộ Tư pháp chúc mừng Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11
(PLVN) - Nhân dịp kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, lãnh đạo Bộ Tư pháp cùng lãnh đạo một số đơn vị thuộc Bộ đến thăm, chúc mừng Bộ Giáo dục và Đào tạo, Trường Đại học Luật Hà Nội, Học viện Tư pháp và gửi lẵng hoa tươi thắm đến các cơ sở giáo dục, đào tạo luật thuộc Bộ Tư pháp.

Tăng cường thực thi hiệu quả Công ước quốc về các quyền dân sự và chính trị

Cảnh Hội nghị.
(PLVN) - Ngày 19/11, Bộ Tư pháp phối hợp với Văn phòng Ban Chỉ đạo Nhân quyền của Chính phủ chủ trì tổ chức Hội nghị tổng kết tình hình thực hiện Quyết định 1252/QĐ-TTg ngày 26/9/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch tăng cường thực thi hiệu quả Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR).

Thực thi pháp luật trở thành một giá trị, một yêu cầu rất cao trong Nhà nước pháp quyền

GS.TS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tư pháp.
(PLVN) - Theo GS.TS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tư pháp, nếu pháp luật không được thực thi một cách công bằng thì Nhà nước pháp quyền chưa phải là Nhà nước pháp quyền trên thực tế. Do đó, yêu cầu thực thi pháp luật trở thành một giá trị, một yêu cầu rất cao trong Nhà nước pháp quyền.

Vụ trưởng Lê Thị Thúy Sen và “Khéo khôn với tiền…”

Vụ trưởng Vụ truyền thông Ngân hàng nhà nước Việt Nam Lê Thị Thúy Sen
(PLVN) - Ngay sau khi ra mắt, "Khéo khôn với tiền - Tránh những ưu phiền” của tác giả Lê Thị Thúy Sen đã trở thành hiện tượng xuất bản trong hệ thống sách kiến thức khoa học của NXB Kim Đồng. Hóa ra những kiến thức khô khan, khó hiểu về tài chính- ngân hàng được tác giả khéo léo hóa giải để trở nên đơn giản, dễ hiểu…