Án lệ góp phần hoàn thiện những quy định pháp luật còn chung chung

Toàn cảnh một hội thảo về án lệ.
Toàn cảnh một hội thảo về án lệ.
(PLO) - Qua 10 án lệ đã được công bố hiện nay cho thấy, cũng như ở các nước theo truyền thống pháp luật thành văn, án lệ ở Việt Nam được hình thành trước hết trong quá trình tòa án giải thích để áp dụng các quy định trong pháp luật thành viên, nhằm làm tăng tính thuyết phục trong các phán quyết của tòa án.

Các lập luận trong các quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán TANDTC được phát triển thành án lệ chính là sự giải thích, góp phần bổ túc, hoàn thiện cho những quy định quá chung chung, mập mờ, chưa rõ nghĩa… trong các văn bản quy phạm pháp luật.

Gián tiếp giải thích pháp luật

Chẳng hạn, để hướng dẫn tòa án khi xét xử các vụ án tương tự, Án lệ số 01/2016/AL về vụ án Đồng Xuân Phương thuê Hoàng Ngọc Mạnh đâm anh Nguyễn Văn Soi được phát triển từ lập luận sau: “Theo các tài liệu có trong hồ sơ vụ án, có căn cứ xác định về mặt chủ quan, Phương chỉ muốn gây thương tích cho anh Soi mà không muốn tước đoạt tính mạng, cũng không muốn thuê Mạnh đâm bừa, đâm ẩu vào anh Soi để mặc mọi hậu quả xảy ra… Hành vi của Đồng Xuân Phương thuộc trường hợp phạm tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người, quy định tại khoản 3 Điều 104 Bộ luật Hình sự. Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm đã kết án Đồng Xuân Phương về tội giết người là không đúng pháp luật”. 

Thực tế xét xử của các tòa án nước ta cho thấy, giữa vụ án giết người và vụ án cố ý gây thương tích dẫn đến hậu quả chết người không phải khi nào cũng có thể dễ dàng phân biệt. Vì vậy, theo TS Nguyễn Văn Nam (Trường Đại học Luật Hà Nội), bằng việc ra án lệ này, Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã tháo gỡ một khó khăn khá lớn cho công tác xét xử của tòa án. Bởi với Án lệ số 01, giữa tội giết người và tội cố ý gây thương tích dẫn đến hậu quả chết người đã được Hội đồng Thẩm phán TANDTC phân biệt rõ ràng hơn.

Cụ thể, khoản 3 Điều 104 Bộ luật Hình sự năm 1999, lời văn của điều luật không nói rõ trường hợp “dẫn đến chết người” được hiểu như thế nào. Còn theo Án lệ số 01, chúng ta có thể hiểu cố ý gây thương tích dẫn đến hậu quả chết người được hiểu là về mặt chủ quan, người vi phạm chỉ muốn gây thương tích mà không muốn tước đoạt sinh mạng của nạn nhân; về mặt khách quan, hành vi gây thương tích là hành vi tấn công vào những phần không trọng yếu trên cơ thể, nó không thể là hành vi tấn công bừa, tấn công ẩu mà phải có chủ đích là tấn công vào những phần không trọng yếu trên cơ thể, những phần không tất yếu dẫn đến cái chết. Đồng thời cũng bằng án lệ này, Hội đồng Thẩm phán TANDTC gián tiếp giải thích rằng, với các yếu tố chủ quan, khách quan như trên, bị cáo không phạm tội giết người theo điểm m, n khoản 1 Điều 93 Bộ luật Hình sự năm 1999 (thuê giết người; giết người có tính chất côn đồ).

Đề xuất thừa nhận án lệ tạo ra quy phạm

Hiện có một số ý kiến phản đối việc thừa nhận án lệ và việc giải thích pháp luật của tòa án. Tuy nhiên, qua nghiên cứu những án lệ đã được công bố, ông Nam nhấn mạnh, cho dù thừa nhận hay không thì tòa án vẫn giải thích pháp luật. “Trong hoạt động xây dựng pháp luật, cho dù nhà làm luật cố gắng đến đâu cũng không thể loại trừ hoàn toàn việc giải thích pháp luật, bởi tính vô hạn, đa dạng, phức tạp của chủ thể nhận thức và thực hiện pháp luật, trong khi khả năng, điều kiện của nhà làm luật luôn chỉ là hữu hạn” – ông Nam lý giải. Điều đó càng được khẳng định trong thực tiễn áp dụng pháp luật, nhất là hoạt động áp dụng pháp luật của tòa án.

Đồng tình, TS Bùi Xuân Phái (Trường Đại học Luật Hà Nội) cũng cho rằng án lệ có giá trị bổ sung cho sự khiếm khuyết của pháp luật thành văn. TS Phái phân tích, không một cơ quan lập pháp nào có thể dám quả quyết rằng mình đã dự liệu hết các tình huống pháp lý để có thể can thiệp và điều chỉnh chúng. Do vậy, án lệ được hình thành từ nhu cầu thực tế giải quyết các tình huống pháp lý chưa được dự kiến trong các văn bản quy phạm pháp luật này. Ngoài ra, trong trường hợp nội dung của các quy định khó hiểu hoặc có thể không rõ ràng dẫn đến có thể bị hiểu theo nhiều nghĩa thì tòa án (thường là tòa án cấp cao) sẽ có trách nhiệm giải thích các điều khoản ấy để làm rõ nghĩa hoặc tạo ra cách hiểu thống nhất và giúp cho việc thực hiện pháp luật trở nên thống nhất.

Tham khảo các án lệ nổi tiếng trên thế giới, nghiên cứu sinh Phạm Vĩnh Hà nhận thấy hầu hết các án lệ đều là các án lệ tạo ra quy phạm mới, trong khi ở Việt Nam, chúng ta không thừa nhận những án lệ mà nội dung của nó tạo ra quy phạm mới. Theo ông Hà, việc giải thích các quy phạm pháp luật còn thiếu tường minh là rất cần thiết song chỉ mình nó là chưa đủ lấp đầy những lỗ hổng của luật thành văn. “Để có thể tận dụng tối đa chức năng của án lệ, thiết nghĩ cần tiến tới thừa nhận sự tồn tại của những án lệ tạo ra quy phạm ở Việt Nam và cho phép tòa án tạo ra nguyên tắc pháp luật ở một mức độ nhất định” – ông Hà mạnh dạn đề xuất. 

Đọc thêm

Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thực sự của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng

PGS.TS Vũ Văn Phúc, Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương, nguyên Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản
(PLVN) - Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là quy luật phát triển tất yếu, là nguyện vọng và sự lựa chọn của Nhân dân. Sự lãnh đạo của Đảng là yếu tố then chốt để bảo đảm tính Đảng, tính định hướng xã hội chủ nghĩa trong việc xây dựng và vận hành Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật Hội thảo tham vấn ý kiến về đề xuất sửa đổi Nghị định hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật Hội thảo tham vấn ý kiến về đề xuất sửa đổi Nghị định hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa
(PLVN) -Thực hiện Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2021-2025 và Đề án về nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp giai đoạn 2021-2030 năm 2024, chiều ngày 04/11/2024, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật tổ chức Hội thảo tham vấn ý kiến về việc sửa đổi, bổ sung Nghị định số 55/2019/NĐ-CP ngày 26/4/2019 của Chính phủ về hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tại thành phố Cao Bằng, tỉnh Cao Bằng.

Tổ chức đấu giá Quyền sử dụng đất tại Khu đất dịch vụ Đông Đạo, phường Đồng Tâm, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc

Đồng chí Phùng Huy Thọ - Đấu giá viên, phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Dịch vụ đấu giá tài sản tỉnh Vĩnh Phúc điều hành cuộc bán đấu giá
(PLVN) - Căn cứ Quyết định số 22/QĐ-TNMT ngày 18/9/2024 của Phòng Tài nguyên và Môi Trường về việc phê duyệt kết quả lựa chọn đơn vị thực hiện đấu giá QSD đất đối với 05 thửa đất thuộc dự án: Khu đất dịch vụ Đông Đạo, phường Đồng Tâm, thành phố Vĩnh Yên; Hợp đồng dịch vụ đấu giá quyền sử dụng đất số 24/2024/HĐ-DVĐGQSDĐ ngày 23/9/2024 ký giữa Trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản tỉnh Vĩnh Phúc với Phòng Tài Nguyên và Môi Trường thành phố Vĩnh Yên. Vừa qua, Trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản tỉnh Vĩnh Phúc tổ chức bán đấu giá thành công 5/5 ô đất với tổng giá khởi điểm là 17.316.000.000 đồng.

Hơn 400 học sinh tham dự phiên tòa xét xử lưu động tại Lào Cai

Hơn 400 học sinh tham dự phiên tòa xét xử lưu động tại Lào Cai
(PLVN) -  Ngày 4/11/2024, tại Trường THCS Bắc Cường, Tòa án nhân dân Thành phố Lào Cai đã tổ chức phiên tòa xét xử lưu động vụ án hình sự mua bán, tàng trữ trái phép chất ma túy. Phiên tòa có sự tham dự của cán bộ, giáo viên và hơn 400 học sinh trường THCS Bắc Cường, thành phố Lào Cai.

Đoàn công tác của Bộ Tư pháp tham dự Hội nghị chuyên gia pháp luật Châu Á lần thứ 12

Đoàn công tác của Bộ Tư pháp tham dự Hội nghị chuyên gia pháp luật Châu Á lần thứ 12
(PLVN) -Nhận lời mời của Bộ trưởng Lập pháp Chính phủ Hàn Quốc, trong khuôn khổ chuyến thăm và làm việc tại Hàn Quốc, ngày 01/11/2024, Đoàn công tác của Bộ Tư pháp do Thứ trưởng Nguyễn Khánh Ngọc làm Trưởng đoàn đã tham dự Hội nghị chuyên gia pháp luật Châu Á lần thứ 12 (ALES 12) tại Seoul, Hàn Quốc.

Bình Định ban hành Quy chế phối hợp trong quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm bằng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất

Ảnh minh họa
(PLVN) - UBND tỉnh Bình Định vừa ban hành Quy chế phối hợp trong quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm bằng quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất nhằm kịp thời giải quyết các yêu cầu của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn về đăng ký biện pháp bảo đảm.

Khởi công xây dựng "Mái ấm Tư pháp" tại Lào Cai

Khởi công xây dựng "Mái ấm Tư pháp" tại Lào Cai

(PLVN) -  Ngày 1/11/2024, tại thôn Nậm Lòn, xã Cốc Lầu, huyện Bắc Hà đã diễn ra lễ khởi công xây dựng nhà "Mái ấm Tư pháp" cho ông Hầu Seo Dỉ - Công chức Tư pháp - Hộ tịch xã Cốc Lầu bị sập và hư hỏng hoàn toàn căn nhà cấp 4 mới xây do ảnh hưởng của cơn bão số 3 gây ra.

Sửa đổi quy trình ban hành văn bản pháp luật, tạo thuận lợi cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội

TS. Đinh Văn Minh, Nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế- Thanh tra Chính phủ
(PLVN) - Nên xem xét lại cách quy định như hiện nay chỉ cho phép Chính phủ quy định chi tiết những điều khoản được xác định ngay trong luật. Thực tế xây dựng các văn bản hướng dẫn đã gặp không ít khó khăn từ quy định này và để không bị “bó tay” trước yêu cầu thực tiễn đặt ra trong quá trình triển khai luật, các Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành với tên gọi là “các biện pháp bảo đảm thi hành”. Điều này cần được cân nhắc, điều chỉnh trong thời gian tới để tránh tình trạng "tự trói tay" mình rồi lại phải cố gắng "tự giải thoát" như hiện nay

Cán bộ Tư pháp - Hộ tịch Dương Chính Nghĩa 20 năm tận tuỵ với tư pháp cơ sở

Anh Dương Chính Nghĩa 20 năm tận tụy với công việc tư pháp ở cơ sở.
(PLVN) - Anh Dương Chính Nghĩa, công chức tư pháp - hộ tịch xã Tượng Sơn, huyện Thạch Hà (Hà Tĩnh) đã có gần 20 năm gắn bó với công việc tư pháp - hộ tịch ở cơ sở. Với địa bàn rộng, đông dân cư nhưng anh Nghĩa luôn tâm huyết, trách nhiệm, yêu nghề, nỗ lực hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao và luôn là “lá cờ đầu” triển khai các mô hình điểm về phổ biến, giáo dục pháp luật tại Hà Tĩnh.

Bạc Liêu: Bồi dưỡng, tập huấn kiến thức về nghiệp vụ giám định tư pháp

Bạc Liêu: Bồi dưỡng, tập huấn kiến thức về nghiệp vụ giám định tư pháp
(PLVN) - Ngày 2/11, Sở Tư pháp tỉnh Bạc Liêu chủ trì, phối hợp với Bộ Tư pháp tổ chức lớp bồi dưỡng nghiệp vụ giám định tư pháp cho cán bộ, công chức, viên chức làm công tác giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh, nắm rõ các quy định của pháp luật về giám định tư pháp, một số kỹ năng pháp lý cơ bản, cần thiết của người giám định viên tư pháp.

Chủ quyền nhân dân trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

GS.TS Trần Ngọc Đường, Nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội
(PLVN) - Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ quyền nhân dân xuyên suốt trong tư duy lý luận và quan điểm, đường lối của Đảng ta về xây dựng nhà nước, từ nhà nước dân chủ nhân dân, rồi nhà nước chuyên chính vô sản và hiện nay là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Cốt lõi trong quan điểm về chủ quyền nhân dân là tư tưởng chính quyền thuộc về nhân dân.