Có hai tiêu chuẩn được triều đình Thanh công khai: Thứ nhất là phẩm đức, thứ đến là môn đệ (xuất thân). Mọi người đều biết, Hoàng hậu Long Dụ của Hoàng đế Quang Tự diện mạo xấu xí, nhưng là cháu gái của Thái hậu Từ Hi nên được chọn lên ngôi hoàng hậu; còn Trân Phi mới là người phụ nữ được Quang Tự coi là hồng nhan tri kỷ. Cha Trân Phi là Trường Thuật, quan Hữu Thị lang bộ Hộ, ông nội Túc Thái là Tổng đốc Thiểm Cam (về sau Trân Phi bị Từ Hi ghét bỏ, khép tội rồi giết bằng cách quẳng xuống giếng).
Những quy định rắc rối
Hậu cung nhà Thanh, trên tới Hoàng hậu, dưới đến cung nữ đều được tuyển lựa trong số phụ nữ ở các “kỳ”. Chế độ tuyển phụ nữ từ các kỳ đưa vào cung cũng là sự độc đáo riêng của nhà Thanh.
Thanh Thái tổ Nỗ-nhĩ-cáp-xích trong quá trình thống nhất nộ tộc Nữ Chân đã lập ra chế độ Bát (8) kỳ. Chế độ này được lập ra trên cơ sở tổ chức hội đi săn của người Nữ Chân, là chế độ hợp nhất quân đội với chính quyền với chức năng hành chính, quân sự, sản xuất.
Lấy 4 màu Vàng, Trắng, Đỏ, Xanh lam làm tiêu chí chính, tổ chức thành 8 kỳ, gồm 4 màu trên và thêm vàng nhạt, đỏ nhạt, xanh nhạt, xám bạc. Sau khi người Mãn Thanh vào chiếm cứ Trung Nguyên lại có sự phân biệt giữa Bát kỳ Mãn Thanh với “Bao y Tam kỳ” trong phủ Nội Vụ, (bao gồm 8 kỳ Mãn Châu, 8 kỳ Mông Cổ và 8 kỳ người Hán, tổng cộng 24 kỳ) nhưng với địa vị khác nhau.
 |
| Chân dung một tú nữ trúng tuyển |
Các cô gái của cả 3 loại 8 kỳ này đều được gọi là Tú nữ, đều có thể được tuyển chọn để tiến cung, nhưng phương pháp tuyển chọn và địa vị của họ trong cung khác xa nhau. Cứ 3 năm tuyển chọn một lần Tú nữ bát kỳ Mãn Thanh đưa vào cung. Việc tuyển chọn do Bộ Hộ chủ trì, mục đích tuyển hậu, phi, tần cho hoàng đế hoặc gả cho tôn thất (họ 3 đời, có quan hệ huyết thống gần gũi với nhà vua).
Việc tuyển Tú nữ trong số “Bao y Tam kỳ” thì được tiến hành mỗi năm 1 lần, do phủ Nội vụ chủ trì đối tượng là con cái các quan; tuy một số cô trúng tuyển dần được phong làm phi tần, nhưng cũng chỉ là những tạp dịch hậu cung chứ không được hưởng địa vị như Tú nữ của Bát Kỳ Mãn Thanh. Đến thời kỳ cuối nhà Thanh, con cái của “Bao y Tam kỳ” ứng tuyển không được gọi là “Tú nữ” nữa, mà là “Bao y Tam kỳ sứ nữ”, tuyển vào làm cung nữ. Vì thế, có thể nói chỉ có các con em của Bát kỳ Nữ Chân xưa mới có cơ hội trở thành hoàng hậu hay phi tần nhà Thanh.
Mục đích tuyển chọn Tú nữ, ngoài việc bổ sung cho hậu cung của hoàng đế, còn nhằm giải quyết chuyện hôn nhân cho con em hoàng thất, biến họ trở thành vợ của các thân vương, quận vương và con cái họ, nên rất quan trọng. Các Tú nữ muốn được vào bên trong bức tường cao ngất của Tử Cấm Thành cũng không đơn giản, mà phải trải qua mấy vòng sát hạch.
Trước hết, phải thẩm tra, xác minh về “kỳ thuộc” (lai lịch thuộc kỳ nào) và tuổi tác. Nếu không nằm trong kỳ mà muốn tham gia tuyển Tú nữ thì “khó như lên trời”; nếu là người trong kỳ mà định trốn tuyển chọn tú nữ cũng tự chuốc họa vào thân. Triều vua Thuận Trị quy định: phàm là con gái các quan chức bát kỳ, quân lính, nhà tráng đinh trong độ tuổi từ 14 đến 16 đều phải tham gia tuyển Tú nữ 3 năm/lần, từ 17 tuổi trở lên không cần tham gia.
 |
| Trân Phi, người được hoàng đế Quang Tự sủng ái và Thái hậu Từ Hi căm ghét |
Không tham gia dự tuyển, đừng hòng lấy chồng
Năm Càn Long thứ 5 (1740) lại quy định thêm: nếu phụ nữ thuộc kỳ trong độ tuổi vì nguyên nhân nào đó mà chưa tham gia dự tuyển thì phải tham gia trong khóa tiếp theo. Các phụ nữ nào chưa qua dự tuyển, dù ngoài 20 tuổi cũng không được phép cưới gả; nếu vi phạm thì trưởng quan hành chính cao nhất của kỳ đó sẽ tiến hành xem xét, trừng phạt.
Một năm sau ngày ban bố sắc lệnh này, Tổng đốc Mân Chiết là Đức Bái dâng lên bản tấu, thỉnh cầu hoàng đế Càn Long cho phép con trai Hằng Chí 17 tuổi của mình kết hôn với con gái Tổng đốc Lưỡng Quảng Mã Nhĩ Thái, nhưng con gái Mã Nhĩ Thái chưa tham gia tuyển tú nữ.
Càn Long nổi giận lôi đình, lập tức lệnh cho Đức Bái phải lên kinh sư, trách mắng trước quần thần, đồng thời nhấn mạnh: “Triều ta đã quy định, Tú nữ bát kỳ, phải qua dự tuyển mới được phép cưới gả; phàm người các kỳ đều phải kính cẩn tuân theo…”.
Càn Long nêu 3 lý do của việc tuyển chọn Tú nữ: Thứ nhất, 3 năm 1 lần tuyển Tú nữ là nhằm chọn vợ cho các vương và hoàng tử, không phải chỉ nhằm bổ sung hậu cung cho hoàng đế; nếu vì không dự tuyển mà ông phá vỡ hôn nhân của người khác thì cũng chỉ nhằm bảo vệ định chế triều đình, trách nhiệm thuộc về người vi phạm chứ không thuộc về hoàng gia; thứ ba, dù có phải chờ đợi 2-3 năm để được tham gia dự tuyển thì người con gái cũng chỉ 16 – 17 tuổi, không sợ lỡ làng cả đời.
Rồi ông ra lệnh cho Bộ Hộ: “Bộ Hộ truyền dụ Bát kỳ, tất cả những phụ nữ chưa qua dự tuyển tú nữ đều không được đính hôn, phải tuân thủ quy định sau khi tuyển tú nữ mới được đính hôn, cưới gả”. Năm Càn Long thứ 20 (1755) ông lại bổ sung quy định: những phụ nữ dù đã kết hôn với các vương tôn công tử của hoàng gia nhưng chưa tham gia tuyển chọn tú nữ thì nhà mẹ của họ sẽ bị xử trốn tránh tuyển Tú nữ theo luật.
Về độ tuổi tham gia tuyển Tú nữ, theo hồ sơ nhà Thanh, thời Quang Tự tuổi thấp nhất là 11, lớn nhất là 20. Mỗi khi đến kỳ tuyển chọn Tú nữ, Bộ Hộ dâng tấu lên hoàng đế, sau khi được chỉ dụ cho phép lập tức gửi văn thư đến nha môn đô thống Bát kỳ, các trưởng quan các cấp ở cơ sở sẽ báo cáo danh sách các thiếu nữ trong độ tuổi lên nha môn đô thống Bát kỳ tổng hợp, cuối cùng Bộ Hộ báo cáo lên hoàng đế rồi hoàng đế quyết định thời gian tổ chức tuyển lựa.
Những thiếu nữ bị bệnh, quá xấu, không thể tham gia dự tuyển cũng phải thông qua xác nhận, thẩm định, báo cáo rõ lý do từ cơ sở để đô thống Bát kỳ báo cáo lên Bộ Hộ, Bộ Hộ tấu trình hoàng đế, sau khi được phê duyệt mới được miễn trừ nghĩa vụ dự tuyển và được phép tự do cưới gả.
 |
| Hoàng đế Quang Tự và Trân Phi |
Không có cơ hội cho con quan nhỏ và dân thường
Các Tú nữ dự tuyển phải được đưa về kinh thành bằng xe la kéo. Do hoàn cảnh các gia đình khác nhau, nhà quan thì có xe, nhà lính, nhà đinh thì phải thuê nên Càn Long có quy định cấp cho mỗi nhà 1 lạng bạc lấy từ kho Bộ Hộ. Đến kinh, trước khi vào cung dự tuyển, các cô phải ngồi trên xe, xếp theo kỳ và theo thứ bậc.
Hàng đầu là thân nhân của hậu, phi trong cung, đến những người đã trúng tuyển kỳ trước, lần này phúc tuyển rồi đến người dự tuyển lần đầu, cũng xếp theo độ tuổi; trên mỗi xe đều treo cặp đèn và biển trên có ghi “con ông A ở kỳ X do ông Y dẫn”. Khi màn đêm buông xuống thì vào theo cửa Địa An, đến cửa Thần Võ thì xuống xe, được thái giám dẫn vào cung.
Tại các nơi Ngự Hoa viên, Tu Nguyên điện, Tĩnh Di hiên…đều là những nơi thẩm duyệt tú nữ. Thường mỗi ngày chỉ duyệt (chấm) các thí sinh của hai kỳ. Thường cứ 5-6 người xếp thành hàng để hoàng đế hoặc thái hậu tuyển chọn, cũng có khi duyệt theo tốp 3,4 người, thậm chí từng người. Nếu ưng ai thì để biển tên lại, gọi là “lưu bài tử”, ai không ưng thì gỡ bỏ luôn biển tên.
Sau vòng này đến vòng phúc tuyển, những ai được “lưu bài tử” sau 2 vòng sẽ có 2 vận mạng: hoặc là được đưa về nhà các vương công, tôn thất; hoặc giữ lại hoàng cung trở thành đối tượng để hoàng đế chọn làm phi hoặc tần. Những người được giữ lại cung còn phải trải qua những thủ tục rất phức tạp, chỉ một số rất ít được may mắn.
 |
| Hoàng đế và cung phi (trong phim) |
Nhắc đến tên “Tú nữ” nhiều người chắc nghĩ toàn là những cô gái đẹp “trầm ngư lạc nhạn”, nhưng không phải. Hai tiêu chuẩn triều Thanh công khai là “phẩm đức” và “môn đệ”. Hiện vẫn còn lưu giữ được một văn bản liên quan đến địa vị của những thiếu nữ sau khi được tiến cung: “Ngày mồng 3 tháng 2 năm Đồng Trị thứ 11, Kính Sự phòng truyền chỉ: Con gái Công tước phong làm phi; con gái tướng quân phong làm phi; con gái tri phủ phong làm tần; con gái viên ngoại lang phong làm tần. Khâm thử!”.
