Nét tinh hoa níu giữ nghề mộc làng Văn Hà

Các chi tiết được chạm khắc tỉ mỉ bởi những người thợ làng mộc Văn Hà.
Các chi tiết được chạm khắc tỉ mỉ bởi những người thợ làng mộc Văn Hà.
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Làng Văn Hà (xã Tam Thành, huyện Phú Ninh, Quảng Nam) vốn là làng mộc nức tiếng miền Trung, từng nhận được sắc phong của triều đình nhà Nguyễn. Hiện nay, làng nghề Văn Hà không tránh khỏi ảnh hưởng của sự suy thoái, cả làng chỉ còn vài vài người thợ làm những chiếc bàn tự xoay vì đam mê với nghề gìn giữ bởi đem lại thu nhập ổn định cho họ.

Tinh xảo làng nghề 300 năm tuổi

Từ bao đời nay, người dân ở làng nghề Văn Hà vẫn truyền nhau giai thoại về một cuộc đấu xảo làm trụ đèn tại kinh đô Huế thời vua Thành Thái giữa các làng mộc nổi tiếng khắp cả nước. Đề thi khi đó là chạm trổ một trụ đèn gỗ. Phường thợ mộc Văn Hà đã chạm một con rồng uốn lượn xung quanh trụ đèn này. 

Nếu chỉ chạm trổ theo cách bình thường thì có lẽ rất khó để thắng được các phường thợ khác nên thợ làng Văn Hà đã dùng “tuyệt chiêu” chạm lộng để làm nổi con rồng này lên. Vì nét chạm tinh xảo và độc đáo, vua Thành Thái đã không tiếc lời khen ngợi và ban tặng biển vàng, sắc phong cho 27 nghệ nhân trong làng. Đến giờ, những sắc phong đó vẫn còn được lưu giữ trong từ đường họ Đinh. 

Ngày nay, người dân Văn Hà vẫn truyền tai nhau rằng, cụ tổ của nghề mộc nơi đây có gốc gác từ xứ Thanh - Nghệ - Tĩnh di cư vào vùng này để truyền nghề cho họ từ thời vua Lê Thánh Tông. Người được biết đến khai sinh ra làng nghề Văn Hà đầu tiên là ông Đinh Đại Lang, sau đó là ông Đinh Văn Khóa, Đinh Luyện, Trần Huy… Các sắc phong thời vua Minh Mạng, Tự Đức, Thành Thái dành cho những người có công xây dựng và tôn tạo các công trình thành quách, lăng tẩm, làm lọng vẫn còn lưu giữ ở tự đường họ Đinh”.

Anh Phạm Miên (bên phải) người kế thừa làm được chiếc bàn tự xoay.
Anh Phạm Miên (bên phải) người kế thừa làm được chiếc bàn tự xoay.  

Làng nghề Văn Hà xưa kia nổi tiếng với việc chuyên thi công các loại nhà Rường (Là loại nhà có hệ thống kết cấu cột kèo bằng gỗ, được liên kết hoàn toàn bằng chốt, mộng gỗ để có thể tháo lắp dễ dàng, ra đời vào khoảng thể kỷ XVII - PV) hay nhà cổ truyền của người Việt. Khác với thợ của nhiều làng, những hoa văn, chi tiết trang trí trên các bộ vỉ kèo thường được thợ Văn Hà chạm nghiêng về đề tài núi non.

Tên tuổi làng mộc tiếp tục lan rộng hơn khi phường thợ tỏa ra các vùng khắp tỉnh Quảng Nam, vào tận Quảng Ngãi để hành nghề. Dấu ấn mộc Văn Hà vẫn còn để lại ở 60 ngôi nhà rường cổ tại các huyện Phú Ninh, Tam Kỳ, Núi Thành. Đặc biệt, ngôi nhà cổ của cụ Nguyễn Huỳnh Anh (xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước) được đánh giá là ngôi nhà đỉnh cao của nghệ thuật nhà rường cũng do một tay các thợ mộc Văn Hà thi công, chạm khắc.

Có những thời điểm làm mộc được xem là một nghề chính của làng. Những năm sau giải phóng, sản phẩm Văn Hà đã có mặt hầu hết trên thị trường, đôi khi nhiều người còn khó có cơ hội mua được sản phẩm của làng. Theo nhiều cụ cao niên trong làng, khi xưa nghề mộc thu nhập khấm khá, hơn hẳn làm nông nghiệp, thợ mộc Văn Hà đi đến đâu cũng được nhờ làm nhà, làm cửa hay đóng đồ gia dụng. 

Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, sự hưng thịnh của làng mộc Văn Hà giờ đây đã không còn nữa. Nguyên nhân khách quan được nhiều người thợ nhắc tới là việc nghề mộc Văn Hà phải đối mặt với sức ép của nền công nghiệp, cơ sở kỹ thuật làm mộc ngày càng tiên tiến, cộng với nhiều hàng hóa khắp nơi tràn về Việt Nam có mẫu mã, giá thành rẻ đã khiến làng mộc Văn Hà bị “bóp nghẹt”.

Việc này đã khiến cho nhiều gia đình làm nghề ở Văn Hà tỏ ra chán nản do nhu cầu tiêu thụ của thị trường giảm mạnh, dẫn tới sản xuất kém, nhiều gia đình quyết định bỏ nghề. Không nuôi sống nổi gia đình, lớp người tài hoa dần dần rời bỏ nghề...

Một tuyệt tác của mộc Văn Hà.
Một tuyệt tác của mộc Văn Hà. 

Hiện tại cả làng mộc Văn Hà chỉ còn chưa tới 10 hộ gia đình làm nghề. Trong đó, nổi lên chỉ còn cơ sở của anh Phạm Miên, tổ trưởng tổ hợp làng nghề mộc Văn Hà, học trò xuất sắc của một nghệ nhân tài hoa của làng Văn Hà. Anh Miên chia sẻ: “Giờ đây nói đến làng mộc ở Quảng Nam, ít ai còn nhớ tới làng mộc Văn Hà chúng tôi. Tiếng tăm của Văn Hà còn giữ được là nhờ cái bàn xoay “ma thuật”. Nhiều người hiếu kỳ vì cái lạ của nó nên tìm đến mua”. Số người biết nghề đã ít mà làm được nghề tinh xảo thì càng ít hơn, trong khi đó số người muốn học nghề thì không tự tin vào cách dạy trong làng. 

Bảo vật của làng mộc Văn Hà

Theo lời anh Miên, chúng tôi được biết, những chiếc bàn cổ tự xoay được phát hiện ở Quảng Nam rộ lên vào những năm 1995 - 1997 được đồn đãi như là chuyện bí ẩn ly kỳ. Sự kỳ bí ở chiếc bàn tự xoay mang thương hiệu Văn Hà nằm ở chỗ, chỉ cần 2 người này đặt úp tay lên bàn, cùng tập trung tư tưởng hướng vào bàn thì chiếc bàn sẽ tự xoay theo suy nghĩ, nếu đặt ngửa lòng bàn tay thì bàn lập tức xoay theo chiều ngược lại, muốn bàn dừng xoay, chỉ cần hô “đứng lại”. Nhiều người gọi chúng là “Chiếc bàn ma thuật”. 

“Chiếc bàn ma thuật” được người làng Văn Hà làm ra với mục đích để đựng đồ cúng bái. Trong các dịp giỗ tổ tiên hay lễ tết, người làng Văn Hà thường dùng chiếc bàn này để đựng lễ vật biểu thị sự trang nghiêm và tôn kính. Để thuận tiện cho việc bài trí các món ăn, người ta thiết kế mặt bàn gắn chân đế thông qua một trục cố định. Khi cúng, người ta có thể dùng tay xoay tròn mặt bàn. Nhưng rồi nhiều lần dùng bàn để cúng bái, người ta đã vô tình phát hiện tính năng tự xoay hết sức đặc biệt.

Những nét chạm khắc tinh xảo của người thợ mộc Văn Hà còn được lưu giữ trong các ngôi nhà cổ truyền của người Việt.
Những nét chạm khắc tinh xảo của người thợ mộc Văn Hà còn được lưu giữ trong các ngôi nhà cổ truyền của người Việt.  

Anh Phạm Miên từ tốn cho biết rằng, “Chiếc bàn ma thuật” có cấu trúc 3 phần. Trong đó, phần chân đế là gỗ mun có đầu gọt hình trụ tròn để tạo thành khớp nối với mặt bàn. Giữa khớp nối này, người ta còn thiết kế một khung tạo thành khối hình chữ nhật, gồm 8 trụ nhỏ. Người thợ mộc khi chế tác phải tuân theo nguyên mẫu với kích thước định sẵn. Tổng chiều cao của bàn là 80 cm, trong đó, khung khối hình chữ nhật gắn liền mặt bàn với chân đế cao khoảng 20 cm. Quan trọng nhất là mặt bàn phải rộng 65 cm và nhất thiết đúng với quy định này.

Để “khởi động” vòng xoay của bàn, người sử dụng cần phải đi chân trần tiếp xúc trực tiếp với mặt đất. Tùy vào số người đặt tay lên mặt bàn mà thời gian để mặt bàn chuyển động có thể nhanh hay chậm. Nhiều người thợ mộc cho rằng, chiếc bàn hoạt động theo nguyên tắc cấu khí âm - dương nào đó rất đặc biệt. Tuy nhiên, để giải thích tại sao mặt bàn tự xoay thì ngay cả nhiều bậc nghệ nhân của làng mộc Văn Hà vẫn chưa lý giải được. 

“Vật liệu để làm nên chiếc bàn này tiên quyết phải là lõi gỗ mít. Lõi gỗ phải già, trên 40 năm càng tốt hoặc gỗ mít chưa già lắm nhưng lại cũ, để lâu. Nguyên cả bàn là gỗ mít hoặc lẫn lộn các loại gỗ khác nhau đều được, tuy nhiên để bàn xoay, mặt bàn, gọng đỡ, giá đỡ phải là gỗ mít”, anh Phạm Miên cho hay. 

Một thợ trẻ ở Văn Hà đã tiếp thu được kỹ thuật đóng bàn tự xoay của cha ông (Ảnh: Tuổi trẻ).
Một thợ trẻ ở Văn Hà đã tiếp thu được kỹ thuật đóng bàn tự xoay của cha ông (Ảnh: Tuổi trẻ).  

Nói về kỹ thuật, anh Phạm Miên bật mí, mấu chốt nằm ở trụ và mặt bằng, người thợ phải tính toán sao cho độ ma sát giữa trụ và mặt bằng phải tuyệt đối chính xác. Ngoài kỹ thuật chuẩn xác tuyệt đối, người thợ Văn Hà còn có bí kíp riêng. Bí kíp được truyền lại qua các đời nhưng không phải ai cũng có thể tiếp nhận và thẩm thấu được. Hiện nay, trong làng những người làm được “Chiếc bàn ma thuật” chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Được biết, “Chiếc bàn ma thuật” của làng Văn Hà được giải C tại Hội thi Sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu tỉnh Quảng Nam năm 2014. Bàn tự xoay của người làng Văn Hà sản xuất từ năm 2012 đến nay, đã có hàng chục cái xuất xưởng với giá khoảng từ 15 đến 40 triệu đồng, tùy theo độ tinh xảo, độ khó, loại gỗ.

Đọc thêm

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ
(PLVN) -  Lần trước tôi đã kể về sự “oai” khi có nhà ở phố cổ Hà Nội! Nhất là phố cổ bắt đầu từ chữ “Hàng”! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự “oai” phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố, có cửa hàng ở các phố này thì sự “oai” phải … thôi rồi! Khỏi phải nói!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!
(PLVN) -  Những ai ở Hà Nội mà có nhà “phố cổ” hãnh diện lắm! Nhà ở phố cổ mà là phố bắt đầu từ chữ “Hàng” thì “oai” hơn! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự hãnh diện phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố ở các phố này thì sự hãnh diện còn tăng gấp nhiều lần nữa!

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa
(PLVN) -  Nét đẹp mộc mạc , ban sơ, mê đắm du khách của vùng đất Sa Pa được bao trọn trong tầm view từ khu nghỉ dưỡng Sapa Jade Hill - điểm đến mà bất cứ du khách nào cũng phải lựa chọn khi đặt chân tới thành phố trong sương mù này .

BIM Group đồng hành cùng tổ chức Newborns Vietnam

Lễ ký kết giữa đại diện Newborns Vietnam – bà Suzanna Lubran và đại diện BIM Group – Bà Vũ Thanh Thủy - Giám đốc Marketing và Truyền thông đã diễn ra với sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc Gareth Ward, Phó GĐ BV Nhi và đại diện các viện Saint Paul, Phụ Sản Hà Nội, Hồng Ngọc và Chuyên gia y tế đến từ Anh Quốc.
(PLVN) -  Tối 22/6, Tập đoàn BIM Group và tổ chức Newborns Vietnam đã thực hiện lễ ký kết hợp tác tài trợ Chương trình Hồi sức sơ sinh tại phòng sinh NLS trước sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc tại Việt Nam và Bệnh viện Nhi Trung ương.

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam
(PLVN) - Nhắc đến Acecook là nhắc đến một doanh nghiệp Nhật đã thành công trong việc định hình khẩu vị ăn mì của người Việt qua hương vị tôm chua cay. Đến nay, Acecook trở thành thương hiệu được tin dùng trong gần 30 năm hoạt động sản xuất, kinh doanh và luôn là đơn vị dẫn đầu thị trường mì ăn liền tại Việt Nam.

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo
PLVN- Hàng trăm năm qua, người dân Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu) vẫn lưu truyền truyền thuyết về bà Phi Yến và hoàng tử Cải, gắn liền 2 di tích miếu Bà An Hải và miếu Cậu. Họ cho rằng đó chính là nguồn gốc của câu ca dao “Gió đưa cây cải về trời, rau răm ở lại chịu lời đắng cay”. Truyền thuyết dân gian này dù tương phản với thực tế lịch sử nhưng điều thú vị là nó vẫn sống mãi theo thời gian.

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa
(PLVN) - Hình ảnh những nhà báo vai ba lô, máy ảnh, máy quay hòa vào đoàn quân lên đường ra Trường Sa như nhắc nhớ đến một th ời đạn bom, cả nước cùng ra trận. Hơn thế nữa, đằng sau những trang viết là tình cảm sâu nặng của các nhà báo với những con người nơi đầu sóng.

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu
(PLVN) - Ngày 18/6, Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) Công ty CP Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa ốc Hoàng Quân (HoSE: HQC) thông qua các báo cáo, tờ trình của Hội đồng quản trị (HĐQT), thông qua các kế hoạch kinh doanh. Đồng thời, phiên thảo luận nóng hơn bao giờ hết với những vấn đề thắc mắc của các cổ đông xung quanh việc phát hành 100 triệu cổ phiếu huy động 1.000 tỉ đồng.

Tăng trưởng xanh: Mục tiêu xuyên suốt của Thừa Thiên - Huế

Nhiều doanh nghiệp, nhà máy trên địa bàn Thừa Thiên- Huế đang áp dụng kỹ thuật công nghệ cao vào các hoạt động sản xuất.
(PLVN) - Hiện nay, Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã đặt mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Trong xu thế đó, Thừa Thiên - Huế là một trong những tỉnh, thành đã bắt nhịp và đang tìm cách kết nối, hội tụ nguồn lực để thực hiện.

longformPGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu

PGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu
(PLVN) -  “Từ một nước thiếu lương thực, Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, mang về hàng tỷ USD mỗi năm. Tương tự với cà phê, chúng ta cũng là nước sản xuất hàng đầu. Tôi mong muốn, trong tương lai không xa, Việt Nam sẽ trở thành một cường quốc về dược liệu. Những sản phẩm từ dược liệu cũng như nền Đông Y của chúng ta sẽ được cả thế giới biết đến và đón nhận”, Thầy thuốc Nhân dân, PGS TS BS Đậu Xuân Cảnh – Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam chia sẻ.

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên
(PLVN) - Trải qua hơn 400 năm, cây đại vẫn uy nghi, xanh tốt và hoa lá quanh năm. Người dân ở đây xem cây đại như biểu tượng của làng mình! Trong những vui buồn, cưới hỏi, ra khơi thuở xưa, người làng đều có chút lễ ra trình “cụ”… Đó là cây đại di sản tại miếu cổ An Đà ở phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền, TP Hải Phòng.

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn
(PLVN) - “Cảnh sát biển đồng hành cùng ngư dân” là mô hình mang tính đặc thù riêng của lực lượng Cảnh sát biển, được triển khai từ năm 2017. Từ mô hình này, ngư dân không chỉ yên tâm phát triển kinh tế mà còn tích cực tham gia bảo vệ chủ quyền, gìn giữ an ninh, trật tự trên các vùng biển đảo của Tổ quốc.

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng
(PLVN) - Đình làng xưa nay được biết đến là nơi thờ vị thần Thành Hoàng và những bậc tiền nhân có công lao với làng xã. Nhưng giữa đất Sài Gòn lại có một ngôi đình cổ xưa thờ một đại ca giang hồ. Ấy là đình Nhơn Hòa (phường Cầu Ông Lãnh, Quận 1, TP Hồ Chí Minh) - nơi thờ Cậu Hai Miên (tức Huỳnh Công Miên).

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?
(PLVN) - “Công ty em là nhà phân phối duy nhất của tập đoàn Đại Phúc để bán các sản phẩm tại dự án Diên Hồng trên đường Nguyễn Văn Linh, Bình Chánh. Công ty em có dự án nằm liền kề, bên cạnh dự án Vạn Phúc City khoảng 600 nền, trong dự án có đầy đủ trường học, bệnh viện với giá khoảng 13 đến 15 triệu đồng 1 m ² …”. Đó là những lời khẳng định “mỹ miều” từ nhiều nhân viên bán hàng của Công ty CP Đầu tư Kinh doanh Bất động sản Đại An Lộc đóng tại đường Lam Sơn, quận Tân Bình, TP Hồ Chí Minh.

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập
(PLVN) - Đó là hang Chùa Thượng ở xã Ngọc Lương (huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình) - một di tích, thắng cảnh đã được tỉnh Hòa Bình xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Tương truyền đây là nơi Lý Quốc Sư - tức ngài Không Lộ thiền sư, bậc đại danh y triều Lý đã từng tu tập, làm thuốc chữa khỏi bệnh cho Vua Lý và chữa bệnh giúp dân.

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh
(PLVN) -  Gần 100% du khách trả lời mong muốn được nghỉ dưỡng tại những địa điểm lưu trú sinh thái và bền vững với môi trường tự nhiên ít nhất một lần. Đây là kết quả khảo sát được Công ty Du lịch Kỹ thuật số Booking.com thực hiện trực tuyến gần đây tại Việt Nam.

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận
(PLVN) - Cam kết đạt mức thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam tại sự kiện COP26 là dấu mốc quan trọng về phát triển bền vững trong chiến lược vĩ mô của nước ta. Một trong những sự cụ thể hóa chính là bản Dự thảo Quy hoạch điện VIII (QHĐ8) đang trình chính phủ phê duyệt. Không đứng ngoài xu thế đó, từ năm 2006, BIM Group đã phát triển một tổ hợp kinh tế xanh tại Ninh Thuận và gặt hái được những kết quả nhất định.