Giai thoại tạo con người từ đất sét
Khnum (cũng viết là Khnemu, Khenmu, Khenmew, Chnum) là một vị thần quan trọng trong thần thoại Ai Cập cổ đại. Cha của Khnum được coi là vị thần ban đầu của Nun – người tượng trưng cho đại dương hỗn loạn nguyên thủy, từ đó Thần Ra và người tạo ra thế giới Atum mới bắt đầu xuất hiện. Khnum là một trong những vị thần được thờ phụng từ rất sớm. Sự sùng bái Khnum lên cao nhất vào thời trị vì của pharaoh Khufu, người được biết đến với cái tên KhnumKhufu (tức “Khnum bảo hộ ông”).
Ông cũng là vị nam thần sinh sản và tự gọi mình là Min. Thần có sức khỏe và sức mạnh như cừu đực. Thần bước vào cái gọi là bộ ba Voi của các vị thần sông Nile - Khnum, Satis và Anologne. Khnum được miêu tả là một người đàn ông với cái đầu cừu có sừng xoắn. Một mô tả khác về Khnum được lưu giữ: Ông có làn da đen, giống người, có vương trượng trong tay và một chiếc lông vũ hoàng gia trên đầu. Khnum là vị thần cai quản tất cả nguồn nước của sông hồ và những mạch nước ngầm. Những đợt lũ hàng năm mang theo nước, phù sa và bùn đen, mang lại sự màu mỡ cho đôi bờ sông Nile.
Trong một số bức họa còn lại, ông đội vương miện Trắng của Thượng Ai Cập, tay giữ bình nước tượng trưng cho thượng nguồn sông Nile. Theo quan niệm của người Ai Cập cổ đại, thần Khnum tượng trưng cho nước, ông cai quản tất cả nguồn nước của sông hồ và những mạch nước ngầm ở Ai Cập. Cuối mùa lũ, khi nước sông Nile rút đi thì để lại phía sau lớp phù sa và macnơ, thứ đất sét cơ bản. Đất sét cũng được hình thành từ bùn đất, vì vậy vị thần này còn được gắn liền với những tác phẩm bằng gốm.
 |
| Họa hình Thần Khnum |
Thần Khnum nổi tiếng với giai thoại tạo ra con người từ đất sét. Vị thần này đóng vai trò như một người thợ gốm tạo ra loài người. Khnum cũng là vị thần đã phát minh ra chiếc bàn xoay để làm đồ gốm. Theo thần thoại, Khnum tạo ra các cơ quan con người của trẻ em từ bàn xoay gốm. Vợ ông là thần Heket - nữ thần sáng chế ếch, có nhiệm vụ thổi sự sống vào các tấm thân nhỏ bé và đưa chúng vào trong lòng người mẹ.
Những người phụ nữ chửa đẻ biết rằng Heket đã giúp bắt đầu sự sống ở nơi họ, và họ trông cậy vào vị thần này. Họ khâu những chiếc bùa hình con ếch để bảo vệ họ khi sinh nở. Và đến lúc đau đẻ, họ cầu xin Heket cho lầm bồn và giúp cho họ vượt cạn thành công. Về mặt này nàng cũng như nữ thần Nebet Hut. Người vợ, người cộng sự này đã phả hơi thở cho con người để sự sáng tạo của Khnum dẫn đến sự sống thực sự.
Khnum cũng đã tạo ra các vị thần khác, ông còn có danh hiệu là “Vị thần tạo tác” hay “Chúa tể của những thứ được tạo ra từ chính mình”. Vì vậy, Khnum được đánh giá là một vị thần quyền lực và có sức mạnh phi thường. Theo cuộn giấy papyrus từ thời kỳ Chuyển tiếp thứ Hai, theo thần thoại, khi 3 vị pharaoh Userkaf, Sahure và Neferirkara Kakai ra đời đều có sự chứng kiến của các vị thần đỡ đẻ như Isis, Nephthys, Meskhenet, Heqet và Khnum. Hatshepsut cũng tuyên bố rằng Khnum đã tạo nên linh hồn của bà và được chúc phúc theo lệnh của Amun-Ra.
Ngoài ra, Khnum cũng là một vị thần bảo hộ người chết. Theo “Sách chết”, ông sẽ giúp “bào chữa” cho các linh hồn người đã mất trước “Đại sảnh sự thật” của Ma’at. Khnum đôi khi cũng được xem là vị thần của hoàng hôn, mặc dù vị trí này thường do Atum đảm nhiệm. Ông còn là một trong những vị thần quan trọng theo hầu thần Ra vào mỗi đêm và chiến đấu với con rắn Apep. Ông được cho là người đã tạo nên con thuyền “barque” để bảo vệ thần mặt trời. Đôi khi, Khnum kết hợp với Ra và thần nguyên thủy Nun, được gọi là Hap-ur (tức “Sông Nile vĩ đại”).
Vị thần quyền lực - Cha của các Pharaoh
Thần Khnum được coi là cha của các pharaoh Ai Cập khi tạo ra những vị vua vĩ đại để cai trị đế chế rộng lớn. Chính vì vậy, nhiều pharaoh Ai Cập tự hào vì xuất thân thần thánh của bản thân. Điều này cũng đồng nghĩa với việc nhà vua trị vì Ai Cập có sức mạnh phi thường và là người quyền lực. Một bản khắc trên đá tại đảo Sehel dưới triều đại vua Djoser về một nạn đói thời đó.
Được ghi chép vào thiên niên kỷ thứ ba trước Công nguyên, Ai Cập được cai trị bởi pharaoh nổi tiếng Joser, người đã xây dựng kim tự tháp đầu tiên trong lịch sử. Ông có một chức sắc và một kiến trúc sư tên Imhotep. Trong bảy năm, nạn đói hoành hành ở nước này và nhiều người chết. Djoser không biết phải làm gì và đi tìm Imhotep khôn ngoan để được tư vấn. Vị chức sắc đã lui về sa mạc để cầu xin các vị thần, và khi trở về, ông đã cho Joser lời khuyên để thực hiện một lễ vật phong phú cho vị thần sinh sản, Khnum.
Pharaoh làm theo lời khuyên và chính đêm đó Khnum xuất hiện với anh ta trong một giấc mơ, hứa hẹn sẽ giải phóng vùng biển của sông Nile. Năm đó, sông Nile đã phá vỡ bờ của nó và tràn vào đồng bằng, nó chuyển sang màu xanh lục trong ngũ cốc.
Sau đó, Pharaoh đã ra lệnh tôn thờ rộng rãi sự sùng bái của Thiên Chúa và thiết lập những ngày tôn vinh đặc biệt của ông gắn liền với thời kỳ tràn bờ của đồng bằng sông Nile. Ông cũng là một vị thần sáng tạo quyền năng, là một vị thần nước với cái tên “KebH” tức “thanh lọc”. Khnum cũng được miêu tả là một khía cạnh của nhiều vị thần. Như qua công việc với Satis – nữ thần lũ lụt, Khnum là thần sông Nile.
Qua công việc với Heket, thần là một vị thần không khí, giống như Shu. Và vì thần là một thợ gốm, thần đã tạo ra sự sống, giống như Ra. Thực tế, khi thần Ra tạo ra mọi vật chất, nhiều người tưởng rằng thần đã làm việc đó dưới hình hài của Khnum. Họ nói về KhnumRa. Có lẽ chính Khnum-Ra đã khóc vì sung sướng trong ngày dài ấy, khi các con bị lạc của thần, Shu và Tefnut cuối cùng đã trở về. Có lẽ những giọt nước mắt của Khnum-Ra đã trộn với đất sét để tạo nên những con người đầu tiên. Sự thờ phượng của Khnum tập trung vào hai nơi, đảo Abu của Elephantine và Esna.
Tại Elephantine, ông được thờ cùng với vợ là Satis (nữ thần lũ lụt của sông Nile) và con là Anuket, họ được xem là Bộ ba Elephantine. Đền thờ của Khnum có từ thời Trung vương quốc, vào thời Vương triều thứ 11 thì Satis và Anuket được thờ tại đây. Tại Esna thì Nebtu và Menhit, đôi khi cả Neith cũng được coi là vợ của thần Khnum, Heka là con trai và là người kế vị của ông (con với Menhit). Ngôi đền thờ các vị thần này có từ thời vương triều Ptolemaic. Tại Antinopolis thì nữ thần sinh đẻ Heqet được coi là vợ của thần Khnum.
