Giai thoại về trạng nguyên Hồ Tông Thốc - (Kỳ 2): Sửa thơ Hạng Vũ, rạng danh nước Việt nơi xứ người

Trạng nguyên Hồ Tông Thốc.
Trạng nguyên Hồ Tông Thốc.
(PLVN) - Trung thực nhận lỗi khi mắc phải sai sót, Hồ Tông Thốc được tin dùng, cất nhắc nhiều chức vụ cao trong triều đình. Sau này, ông được cử đi sứ Trung Hoa. Với tài năng vốn có, Hồ Tông Thốc đã làm rạng danh đất nước Đại Việt.

* Kỳ 1: Giai thoai về trạng nguyên Hồ Tông Thốc: Dòng hộ có ba đời đỗ Trạng nguyên

Sửa thơ Hạng Vũ

Năm 1343 theo lệnh nhà vua, Hồ Tông Thốc soạn văn bia chùa Báo Ân. Tiếp đó được Triều đình giao chức An Phủ sứ, đứng đầu một trấn. Trong thời gian làm An Phủ sứ, ông đã phạm một lỗi lầm. Sách Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên có chép: "Trước kia Hồ Tông Thốc làm An Phủ sứ, vô tình tư lợi của dân, việc bị phát giác, Nghệ Tông lấy làm lạ hỏi ông chuyện đó, Tông Thốc lạy tạ mà thưa rằng: Một con chịu ơn vua, cả nhà con ăn lộc trời, vua tha tội cho”.

Sau đó ông được thăng nhiều lần đến Hàn Lâm học sĩ phụng chỉ kiêm Thẩm hình viện sử. Nhiều lần có sứ Phương Bắc đến, nhà vua thường vời ông ra đối đáp. Với trí thông minh, tài biện luận ngoại giao, lần nào cũng vừa lòng nhà vua đồng thời sứ thần nước ngoài cũng kiêng nể. 

Một lần ông được cử đi sứ phương Bắc. Trên đường đi, khi qua đền thờ Hạng Vũ (người Hán, thua Hán Cao Tổ - Lưu Bang sau phải tự tử), Hồ Tông Thốc ghé vào xem. Ông cảm cảnh, lấy bút đồ lên tường đền bài thơ sau đây: "Bách nhị sơn hà khởi chiến phong/ Huề tương tử đệ nhập Quan Trung/ Yên tiêu Hàm Cốc châu cung lạnh/ Tuyết tán Hồng Môn ngọc dấu không/ Nhất bại hữu thiên vong Trạch Tả/ Trùng lai vô địa đáo Giang Đông/ Kinh dinh ngũ tại thành hà sự/ Tiêu đắc khu khu táng Lỗ Công".

Tạm dịch là: "Non nước trăm hai nổi bụi hồng/ Đem đoàn tử đệ đến Quan Trung/ Khói tan Hàm Cốc cung châu lạnh/ Tuyết rã Hồng Môn dấu ngọc không/ Thua chạy trời xui đường Trạch Tả/ Quay về đất lấp nẻo Giang Đông/ Năm năm lặn lội hoài công cốc/ Còn được vùi trong mã Lỗ Công"

Câu chuyện đó có thật và được người đời sau biết đến, Nhưng theo sách Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ, sau câu chuyện thật đó lại thêm câu chuyện hoang đường khác nối theo. 

Đên thờ trạng nguyên Hồ Tông Thốc ở Nghệ An.
Đên thờ trạng nguyên Hồ Tông Thốc ở Nghệ An.  

Sau khi đề xong, ông ruổi ngựa về quán trọ, uống rượu say, ngủ thiếp đi. Trong giấc chiêm bao, Hồ Tông Thốc thấy có người mời ông đến nhà Hạng Vũ. Trong ngôi cung điện nguy nga lộng lẫy đó. Hạng Vũ ngồi chờ ông. 

Gặp mặt, Hạng Vũ hỏi ông: "Bài thơ ông đề lúc ban ngày sao mỉa mai ta đến thế. Ừ thì hai câu "thua về Trạch Tả và quay lại Giang Đông" kể cũng đúng. Còn hai câu cuối há không phải là lời chê bất công ư? Sau đó Hạng Vũ kể công lao, cuối cùng cho mình thua là bởi trời. 

Hồ Tông Thốc cười nói: "Lẽ trời, việc người cũng là đầu cuối lần cho nhau. Báo mệnh ở trời, Thương - Trụ vì thế mà mất nước. Bảo trời sinh đức, Tân Mãng vị thế mà bỏ mình. Nay nhà vua bỏ việc người bàn lẽ trời. Vì thế đã đến thế bại vẫn không tỉnh ngộ. Hôm nay, tôi may mắn được nhà vua vời đến tiếp kiến, muốn xin được nói thẳng, nhà vua nghĩ thế nào?

Hạng Vương nói: "Vâng, vâng, ông cứ nói". Hồ Tông Thốc ung dung đáp: "Phàm xoay cái thế thiên hạ, ở trí chứ không ở sức, thu tấm lòng thiên hạ ở nhân chứ không phải ở bạo. Nhà vua thì chỉ lấy quát thét làm oai, lấy cương cường làm đức. Chém Tống Nghĩa là một tướng mạnh, lòng quân đến đâu? Giết Tử Anh là người đã hàng, bất võ quá làm. Hàn Sinh vô tội mà bị buộc binh pháp trái thường. A Phòng vô cớ mà bị thiêu, hung uy quá tệ. Cứ như những việc nhà vua làm thì được lòng người chăng? Hay mất lòng người chăng?"

Hạng Vương cãi lại, biện hộ cho mình những việc vỗ quân, bất võ, trái thường, hung uy mà Hồ Tông Thốc đã lên án là phải và cần thiết. Hồ Tông Thốc mạnh tiếng: "Thế thì sáu kinh thành trong lửa, đốt sách thánh nhân, thước kiếm trên sông, giết vua Nghĩa Đế... Những việc ấy chỉ mà nhẫn tâm như vậy? Sao bằng Cao Tổ. Lưu Bang sợ lỗi phận vua tôi thì nghe lời Đổng Công, làm việc nhân nghĩa, khiến nền nếp vương hầu tối mà lại sáng. Sợ thất truyền đạo học thì về đất Khúc Phụ, bày Lê Thái Lao, khiến nguồn thi thư đứt mà lại nối. 

 

Cho nên người ta có câu nói rằng: "Cao Tổ được thiên hạ không cốt ở dùng Tiêu, Trương mà ở việc để trở của ba quân, gợi lòng trung nghĩa của hào kiệt. Cao Tổ giữ thiên hạ không ở quy mô rộng lớn mà ở việc đến tế ở Khúc Phụ, mở nền nương tựa cho đời sau. Nhà Vua thì so ví làm sao được". 

Hạng Vương ngồi nghe, không biết nói làm sao, sắc mặt tái như tro nguội. Thấy thế, bên cạnh có một người lão thần họ Phạm đỡ lời. Khi Hạng Vương đưa chân Hồ Tông Thốc ra cửa thì phương đông mặt trời đã mọc. Hồ Tông Thốc tỉnh rượu, xốc áo đứng dậy, thì té ra đó chỉ là giấc chiêm bao. 

Qua câu chuyện thật hoang đường trên đây, chúng ta không có mục đích nào khác ngoài việc nhắc lại cái tài làm thơ của ông, nhắc lại tài biện bạch, giỏi việc đời, tính thẳng thắn đối với xử thế đồng thời cũng biểu hiện khí phách của một sứ thần Việt Nam ngày xưa đối với nước.

Cáo quan về quê, không hợp tác với Hồ Quý Ly

Về văn chương, Hồ Tông Thốc còn để lại một bài thơ hay nữa mà nhiều sách nhắc đến. Đó là bài thơ "Du Động Đình, học Nhị Khê" nghĩa là đến thăm núi Động Đình, họa lại bài thơ của Nhị Khê (tức Nguyễn Phi Khanh, thân sinh Nguyễn Trãi). 

Qua bài thơ này chúng ta thấy ông thương mến Phi Khanh, một con người yêu nước lúc bấy giờ đồng thời tán thành ít nhiều thái độ bất đồng với Hồ Quý Ly trong việc cai trị đất nước. 

Thơ rằng: "Tài thức như quân, thượng thiếu niên/ Văn chương ta ngã lão vô duyên/ Dĩ tương đắc táng di hình ngoại/ Bất phục cỏng danh đáo châm biên/ Biến báo chỉ kham nhàn ẩn vụ/ Tiện ngư hà tất khổ lâm uyên/ Hạnh năng nhật nhật tần lai phỏng/ Hưu quái Động Đình tự khánh huyện".

Tạm dịch như sau: "Tài giỏi như ông tuổi vẫn xanh/ Ôi! Văn chương thế, lão không thành/ Biết nuôi lẽ phải ngoài hình vóc/ Chẳng đồ công danh vững gối khăn/Da báo mù che, nhàn ẩn thế/ Bên dòng khen cá, nhọc chí thân/ Mong ông tui tới ngày thăm hỏi/ Chớ ngại chuông treo, cảnh Động Đình". 

Về văn nghiệp và tài ngoại giao của ông còn nhiều sách vở nhắc tới, nhưng như Phan Huy Chú nói: "vì bị binh tửa, nay không còn". 

Về trước tác khác chúng ta còn được biết, cũng qua sách vở trên, ông còn có những công trinh nổi tiếng lúc bấy giờ như những tập: "Thảo nhàn hiệu tần tập, Việt Nam thế chí". 

Theo nhà sử học Ngô Sÿ Liên dẫn trong bài tựa của tập Sử ký của ông thì Hồ Tông Thốc có viết quyển Việt sử cương mục, với tài liệu thận trọng mà lời bàn lại có lẽ phải, tiếc rằng vì binh lửa nên sách đó không còn. 

Những tác phẩm thơ văn cũng như công trình sử học nói trên của ông đến nay chỉ còn được nhắc lại ít nhiều, cũng cho chúng ta thấy dược tài hoa cũng như đức độ của Hồ Tông Thốc, người mở đầu cho nền văn học nổi tiếng của đất Hồng Lam sau này. 

Không những thế, ông còn để lại cho họ Hồ và đất Quỳnh Lưu, một thế gia khoa bảng và văn học nổi tiếng trong nước. Ông mất vào tuổi thọ 80 ở quê ông là làng Tiên Sinh, Quỳnh Lưu. 

Theo thế phả họ này cũng như gia phả họ Hồ tại Nghi Xuân thì lăng mộ ông cũng như bà vợ ông là bà Thị Ấn không rõ ở chỗ nào, chỉ biết nhà thờ ông ngày trước ở tại Tiên Sinh. Sau khi Hồ Quý Ly tiếm quyền nhà Trần ông trở vồ sống lại đất Tiên Sinh và mất ở đó. 

Trong dân gian vùng Đông Thành từ xa xưa đã truyền tụng câu ca: "Một nhà ba Trạng nguyên ngồi/ Một gương từ mẫu cho đời soi chung.

Và câu đối nôm: "Sớm khoai, trưa khoai, tối khoai, khoai ba bữa/ Ông đỗ, cha đỗ, con đỗ, đỗ cả nhà".

Khoai ở đây là khoai Cuồi, giống như khoai sọ, là lương thực chính của người dân Kẻ Cuồi khi mà các giống lúa về sau mới được đưa đến trồng ở đây.

Ngày nay trên đất xã Thọ Thành huyện Yên Thành có một ngôi trường Trung học cơ sở mang tên Hồ Tông Thốc và ở thành phố Vinh cũng có con đường dài hơn 2km mang tên ông. 

Ngoài ra nhà thờ đại tôn ở làng Tam Thọ cũng đã được Bộ Văn hóa xếp hạng Di tích Lịch sử văn hóa cấp Quốc gia. Hàng năm vào dịp mồng 9 tháng Giêng âm lịch con cháu họ Hồ từ các nơi và khách thập phương kéo về Tam Thọ dự lễ tế Tổ, tưởng nhở Trạng nguyên Hồ Tông Thốc và tôn vinh một dòng họ hiếu học và học giỏi đã có nhiều đóng góp cho việc xây dựng nền văn hiến của quê hương và đất nước.

Đọc thêm

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ
(PLVN) -  Lần trước tôi đã kể về sự “oai” khi có nhà ở phố cổ Hà Nội! Nhất là phố cổ bắt đầu từ chữ “Hàng”! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự “oai” phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố, có cửa hàng ở các phố này thì sự “oai” phải … thôi rồi! Khỏi phải nói!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!
(PLVN) -  Những ai ở Hà Nội mà có nhà “phố cổ” hãnh diện lắm! Nhà ở phố cổ mà là phố bắt đầu từ chữ “Hàng” thì “oai” hơn! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự hãnh diện phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố ở các phố này thì sự hãnh diện còn tăng gấp nhiều lần nữa!

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa
(PLVN) -  Nét đẹp mộc mạc , ban sơ, mê đắm du khách của vùng đất Sa Pa được bao trọn trong tầm view từ khu nghỉ dưỡng Sapa Jade Hill - điểm đến mà bất cứ du khách nào cũng phải lựa chọn khi đặt chân tới thành phố trong sương mù này .

BIM Group đồng hành cùng tổ chức Newborns Vietnam

Lễ ký kết giữa đại diện Newborns Vietnam – bà Suzanna Lubran và đại diện BIM Group – Bà Vũ Thanh Thủy - Giám đốc Marketing và Truyền thông đã diễn ra với sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc Gareth Ward, Phó GĐ BV Nhi và đại diện các viện Saint Paul, Phụ Sản Hà Nội, Hồng Ngọc và Chuyên gia y tế đến từ Anh Quốc.
(PLVN) -  Tối 22/6, Tập đoàn BIM Group và tổ chức Newborns Vietnam đã thực hiện lễ ký kết hợp tác tài trợ Chương trình Hồi sức sơ sinh tại phòng sinh NLS trước sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc tại Việt Nam và Bệnh viện Nhi Trung ương.

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam
(PLVN) - Nhắc đến Acecook là nhắc đến một doanh nghiệp Nhật đã thành công trong việc định hình khẩu vị ăn mì của người Việt qua hương vị tôm chua cay. Đến nay, Acecook trở thành thương hiệu được tin dùng trong gần 30 năm hoạt động sản xuất, kinh doanh và luôn là đơn vị dẫn đầu thị trường mì ăn liền tại Việt Nam.

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo
PLVN- Hàng trăm năm qua, người dân Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu) vẫn lưu truyền truyền thuyết về bà Phi Yến và hoàng tử Cải, gắn liền 2 di tích miếu Bà An Hải và miếu Cậu. Họ cho rằng đó chính là nguồn gốc của câu ca dao “Gió đưa cây cải về trời, rau răm ở lại chịu lời đắng cay”. Truyền thuyết dân gian này dù tương phản với thực tế lịch sử nhưng điều thú vị là nó vẫn sống mãi theo thời gian.

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa
(PLVN) - Hình ảnh những nhà báo vai ba lô, máy ảnh, máy quay hòa vào đoàn quân lên đường ra Trường Sa như nhắc nhớ đến một th ời đạn bom, cả nước cùng ra trận. Hơn thế nữa, đằng sau những trang viết là tình cảm sâu nặng của các nhà báo với những con người nơi đầu sóng.

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu
(PLVN) - Ngày 18/6, Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) Công ty CP Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa ốc Hoàng Quân (HoSE: HQC) thông qua các báo cáo, tờ trình của Hội đồng quản trị (HĐQT), thông qua các kế hoạch kinh doanh. Đồng thời, phiên thảo luận nóng hơn bao giờ hết với những vấn đề thắc mắc của các cổ đông xung quanh việc phát hành 100 triệu cổ phiếu huy động 1.000 tỉ đồng.

Tăng trưởng xanh: Mục tiêu xuyên suốt của Thừa Thiên - Huế

Nhiều doanh nghiệp, nhà máy trên địa bàn Thừa Thiên- Huế đang áp dụng kỹ thuật công nghệ cao vào các hoạt động sản xuất.
(PLVN) - Hiện nay, Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã đặt mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Trong xu thế đó, Thừa Thiên - Huế là một trong những tỉnh, thành đã bắt nhịp và đang tìm cách kết nối, hội tụ nguồn lực để thực hiện.

longformPGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu

PGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu
(PLVN) -  “Từ một nước thiếu lương thực, Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, mang về hàng tỷ USD mỗi năm. Tương tự với cà phê, chúng ta cũng là nước sản xuất hàng đầu. Tôi mong muốn, trong tương lai không xa, Việt Nam sẽ trở thành một cường quốc về dược liệu. Những sản phẩm từ dược liệu cũng như nền Đông Y của chúng ta sẽ được cả thế giới biết đến và đón nhận”, Thầy thuốc Nhân dân, PGS TS BS Đậu Xuân Cảnh – Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam chia sẻ.

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên
(PLVN) - Trải qua hơn 400 năm, cây đại vẫn uy nghi, xanh tốt và hoa lá quanh năm. Người dân ở đây xem cây đại như biểu tượng của làng mình! Trong những vui buồn, cưới hỏi, ra khơi thuở xưa, người làng đều có chút lễ ra trình “cụ”… Đó là cây đại di sản tại miếu cổ An Đà ở phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền, TP Hải Phòng.

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn
(PLVN) - “Cảnh sát biển đồng hành cùng ngư dân” là mô hình mang tính đặc thù riêng của lực lượng Cảnh sát biển, được triển khai từ năm 2017. Từ mô hình này, ngư dân không chỉ yên tâm phát triển kinh tế mà còn tích cực tham gia bảo vệ chủ quyền, gìn giữ an ninh, trật tự trên các vùng biển đảo của Tổ quốc.

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng
(PLVN) - Đình làng xưa nay được biết đến là nơi thờ vị thần Thành Hoàng và những bậc tiền nhân có công lao với làng xã. Nhưng giữa đất Sài Gòn lại có một ngôi đình cổ xưa thờ một đại ca giang hồ. Ấy là đình Nhơn Hòa (phường Cầu Ông Lãnh, Quận 1, TP Hồ Chí Minh) - nơi thờ Cậu Hai Miên (tức Huỳnh Công Miên).

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?
(PLVN) - “Công ty em là nhà phân phối duy nhất của tập đoàn Đại Phúc để bán các sản phẩm tại dự án Diên Hồng trên đường Nguyễn Văn Linh, Bình Chánh. Công ty em có dự án nằm liền kề, bên cạnh dự án Vạn Phúc City khoảng 600 nền, trong dự án có đầy đủ trường học, bệnh viện với giá khoảng 13 đến 15 triệu đồng 1 m ² …”. Đó là những lời khẳng định “mỹ miều” từ nhiều nhân viên bán hàng của Công ty CP Đầu tư Kinh doanh Bất động sản Đại An Lộc đóng tại đường Lam Sơn, quận Tân Bình, TP Hồ Chí Minh.

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập
(PLVN) - Đó là hang Chùa Thượng ở xã Ngọc Lương (huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình) - một di tích, thắng cảnh đã được tỉnh Hòa Bình xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Tương truyền đây là nơi Lý Quốc Sư - tức ngài Không Lộ thiền sư, bậc đại danh y triều Lý đã từng tu tập, làm thuốc chữa khỏi bệnh cho Vua Lý và chữa bệnh giúp dân.

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh
(PLVN) -  Gần 100% du khách trả lời mong muốn được nghỉ dưỡng tại những địa điểm lưu trú sinh thái và bền vững với môi trường tự nhiên ít nhất một lần. Đây là kết quả khảo sát được Công ty Du lịch Kỹ thuật số Booking.com thực hiện trực tuyến gần đây tại Việt Nam.

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận
(PLVN) - Cam kết đạt mức thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam tại sự kiện COP26 là dấu mốc quan trọng về phát triển bền vững trong chiến lược vĩ mô của nước ta. Một trong những sự cụ thể hóa chính là bản Dự thảo Quy hoạch điện VIII (QHĐ8) đang trình chính phủ phê duyệt. Không đứng ngoài xu thế đó, từ năm 2006, BIM Group đã phát triển một tổ hợp kinh tế xanh tại Ninh Thuận và gặt hái được những kết quả nhất định.