Chữa bệnh bằng Đông y: Mối quan hệ sinh lý bệnh giữa tạng tượng với cơ thể con người

(ảnh minh họa).
(ảnh minh họa).
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Học thuyết Tạng Tượng là một học thuyết theo quan điểm “Người và hoàn cảnh bên ngoài là một thể thống nhất”, qua quan sát, nghiên cứu ở người sống và qua chứng nghiệm thực tiễn chữa bệnh lâu dài, các thầy thuốc Đông y đã đưa ra được những quan điểm về học thuyết này.

Chữa bệnh bằng Đông y - (Bài 1): Cội nguồn của nền y học cổ truyền Việt Nam

Chữa bệnh bằng Đông y - (Bài 2): Quy luật âm dương và cách vận dụng trong y học cổ truyền

Tạng phủ là gì?

Tạng là những tổ chức, cơ quan ở trong cơ thể. Học thuyết Tạng tượng phản ảnh sự thống nhất trong nội bộ cơ thể với môi trường bên ngoài. Tượng là chỉ vào các hiện tượng biểu hiện ra ngoài. Vì thế, hai chữ “Tạng - Tượng”, nói đơn giản cũng là chỉ vào các hiện tượng mà các tạng khí bên trong biểu hiện ra ngoài cơ thể.

Công năng sinh lý có sự quan hệ lẫn nhau của ngũ tạng, lục phủ, phủ kỳ hằng và dinh, vệ, khí, huyết, tinh, thần, tân, dịch. Ngũ tạng tức là tâm, can, tỳ, phế, thận; lục phủ tức là đởm, vị, đại trường, tiểu trường, bàng quang và tam tiêu, phủ kỳ hằng tức là não, tủy, cốt, mạch, đởm, nữ tử bào.

Ngoài ngũ tạng còn có tâm bảo lạc là ngoại vệ của tâm, quan hệ với tâm tạng rất mật thiết, vì thế thường thảo luận nó cùng với ngũ tạng. Dinh, vệ, khí, huyết, tinh, thần, tân dịch, tuy không phải là tạng khí nhưng cũng là một bộ phận trọng yếu trong phạm vi sinh lý.

Tạng và phù thủy đều là nội tạng của thân thể con người, nhưng có sự phân biệt nhất định, ngũ tạng là tàng trữ tinh khí mà không tả ra, cho nên đầy mà không chắc, lục phủ là truyền tống những vật đã hóa đi mà không giữ lại, cho nên chắc mà không đầy. Nói một cách cụ thể, phàm các khí quan có công năng xuất nạp chuyền thâu, chuyển hóa đồ ăn, thì tùy vào loại phủ, những khí quan có có công năng tàng trữ tinh khí thì quy vào loại tạng.

Sự phân chia và quy nạp của tạng phủ là thể hiện mối quan hệ mật thiết không thể chia cắt được. Sự quan hệ ấy chẳng những biểu hiện ở giữa tạng với tạng, phủ với phủ, mà còn ở phương diện tạng phủ với chi thể, thất khiếu, ngũ chí, ngũ sắc, ngũ vị, cũng có liên hệ với sự chuyển hóa của khí hậu bốn mùa trong tự nhiên. Dưới đây là mối quan hệ giữa tạng với các yếu tố khác trong cơ thể con người.

Sơ đồ lục phủ ngũ tạng trong Đông y.
Sơ đồ lục phủ ngũ tạng trong Đông y.  

Mối quan hệ giữa tạng và các bộ phận trong cơ thể

1. Quan hệ giữa tạng với tạng: Là quan hệ sinh chế lẫn nhau, ví như can sinh cân, cân sinh tâm, tâm sinh huyết, huyết sinh tỳ, tỳ sinh nhục, nhục sinh phế, phế sinh bì mao, bì mao sinh thận, thận sinh cốt tủy, cốt tủy sinh can. Có thể thấy giữa tạng với tạng có sự quan hệ chế ước, nuôi dưỡng lẫn nhau, cho nên mới có thể giữ gìn được trạng thái thăng bằng và điều hòa.

2. Quan hệ giữa phủ với phủ là quan hệ truyền hóa. Tỳ, vị, đại trường, tiểu trường, tam tiêu, bàng quang là căn bản của kho tàng, là chỗ sinh ra dinh khí, gọi là đồ chứa đựng. Nó có thể hóa được cặn bã chuyển vận ngũ vị đi vào đi ra.

Sách Linh Khu dạy: “Dạ dày đầy thì ruột trống không, ruột đầy thì dạ dày trống không, trống rồi đầy, đầy rồi trống, cho nên khí mới lên xuống được”. Vì lục phủ là nơi chứa đựng đồ ăn, tinh khí của đồ ăn uống từ đó mà chuyển đi khắp các nơi, cặn bã cũng do đó mà biến hóa để bài tiết ra ngoài. Chỗ khác nhau của ngũ tạng với lục phủ là lục phủ có khi vào có khi ra, có khi đầy có khi trống, là tổ chức xuất nạp, tiêu hóa, chuyền thâu, là nguồn cung cấp dinh dưỡng cho toàn thân.

3. Quan hệ giữa tạng với phủ là quan hệ biểu lý. Như sách Tố Vấn đã chỉ ra, Túc thái dương bàng quang là biểu lý với Thiếu âm thận; Túc thiếu dương đởm là biểu lý với quyết âm can; Túc dương minh vị là biểu lý với Thái âm tỳ; Thủ thái dương tiểu trường là biểu lý với Thiếu âm tâm; Thủ tiếu dương tam tiêu là biểu lý với tâm chủ tâm bảo lạc; Thủ dương minh đại trường là biểu lý với Thái âm phế. Lý luận phối hợp biểu lý, chủ yếu là thông qua sự liên hệ của 12 kinh mạch để nói rõ sự quan hệ lẫn nhau về sinh lý và bệnh lý.

4. Quan hệ giữa nội tạng với tay chân: Sách Linh Khu từng dạy, phế, tâm có tà khí lưu ở hai khuỷu tay; Can có tà khí lưu ở hai nách; Tỳ có tà khí lưu ở hai háng; thận có tà khí lưu ở hai khoeo chân. Phàm 8 chỗ ấy đều là nơi hội tụ chân khí, huyết là cũng đi qua đó.

Ngoài ra, tay chân còn có quan hệ với vị mà phải thông qua tác dụng của tỳ. Tỳ bị bệnh mà tay chân không hoạt động được như thường là do tay chân không tiếp nhận được khí ở dạ dày, khí này phải nhờ tác dụng của tỳ thì mới đến tứ chi được. 

5. Quan hệ của ngũ tạng với ngũ thể và thất khiếu: Người xưa cho rằng, sự hoạt động của sinh mạng con người ở trong có tiêu hóa tuần hoàn, ngoài có trông, nghe, nói, làm.. Cái gì cũng thể hiện ở công năng hoạt động của nội tạng. Cho nên ngừa xưa nói: Tâm hợp với mạch, vinh nhuận ở sắc; Phế hợp với da, vinh nhuận ở lông; Can hợp với gân vinh nhuận ở móng tay chân; Tỳ hợp với thịt, vinh nhuận ở môi; Thận hợp với xương, vinh nhuận ở tóc. Khiếu của can là ở mắt, khiếu của tâm ở lưỡi, khiếu của tỳ ở miệng, khiếu của phế ở mũi, khiếu của thận ở tay. Những điều đó nói rõ sự quan hệ giữa nội tạng với ngũ thể và thất khiếu.

6. Quan hệ giữa ngũ tạng với ngũ chí: Ngũ chí là chỉ vào sự biến động của 5 loại tình cảm: Vui mừng, giận dữ, lo nghĩ, bi thương, sợ hãi. Người ta gặp sự kích thích của sự vật bên ngoài mà sinh ra những thay đổi về tình cảm. Thay đổi đó không thể tách rời được công năng hoạt động của ngũ tạng. 

Theo sách cổ ghi chép, con người có năm tạng, hóa ra 5 khí mà sinh ra vui mừng, giận dữ, lo nghĩ, bi thương, sợ hãi. Cho nên về phương diện bệnh lý thì sự thay đổi về tình cảm sẽ thương tổn đến ngũ tạng mà sinh ra bệnh như: Giận dữ thì hại can, vui mừng thì hại tâm, lo nghĩ thì hại tỳ, lo giàu thì hại phổi, sợ hãi thì hãy thận. Đó là bệnh nội thương về tình trí và thường hay nói.

7. Quan hệ giữa nội tạng với ngũ sắc: Ngũ sắc là nói về 5 sắc xanh, đỏ, trắng, đen, vàng. Trong tình trạng bình thường thì tính khí 5 tạng biểu lộ ra khoảng mày, mắt, mặt, mũi… mà biểu hiện ra hiện tượng màu sắc điều hòa, thần khí rạng rỡ. Nếu nội tạng sinh bệnh thì sắc mặt cũng theo đó mà biến đổi như bệnh tâm phần nhiều hiện ra sắc đỏ, bệnh can phận nhiều hiện ra sắc xanh, bệnh tỳ hiện ra sắc vàng, bệnh phế hiện ra sắc trắng, bệnh thận hiện ra sắc đen. 

Đó là hiện tượng bệnh lý chung, còn như sự biến hóa của nó thì là sự phối hợp giữa ngũ tạng, ngũ sắc và ngũ hành. Như bệnh can lại thấy sắc trắng (kim khắc mộc) bệnh tâm lại thấy sắc đen (thủy sắc hỏa), đó là nói giữa ngũ tạng có biểu tượng xung khắc thì dự đoán tật bệnh về sau phần nhiều là không tốt.

8. Quan hệ giữa nội tạng với ngũ vị: Ngũ vị là nói về năm vị chua, cay, đắng, ngọt, mặn. Mỗi tạng cần một vị khác nhau, mỗi vị đối lại tương ứng với một tạng khác nhau. Ngũ vị đều đi đến chỗ thích hợp của chúng, như khi ta ăn vị chua thì chạy về can trước, ăn vị đắng chạy về tâm trước, vị cay chạy về phế trước, vị mặn chạy về thận.

Mỗi vị đều thích ứng riêng với một tặng tủ cho nên ngày thường ăn uống cần phải điều hòa ngũ vị để thích ứng với nhu cầu cầu của tạng phủ. Nếu chỉ thích ăn riêng một vị nào thì sẽ có thể ảnh hưởng đến sự thăng bằng điều hòa của cơ năng, giữa các tạng phụ vì thế mà sinh ra bệnh như: vị chua hại gân, vị đắng hại khí, vị ngọt hại thịt, vị cay da lông, vị mặn hại huyết…

(Còn tiếp)

Đọc thêm

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ
(PLVN) -  Lần trước tôi đã kể về sự “oai” khi có nhà ở phố cổ Hà Nội! Nhất là phố cổ bắt đầu từ chữ “Hàng”! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự “oai” phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố, có cửa hàng ở các phố này thì sự “oai” phải … thôi rồi! Khỏi phải nói!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!
(PLVN) -  Những ai ở Hà Nội mà có nhà “phố cổ” hãnh diện lắm! Nhà ở phố cổ mà là phố bắt đầu từ chữ “Hàng” thì “oai” hơn! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự hãnh diện phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố ở các phố này thì sự hãnh diện còn tăng gấp nhiều lần nữa!

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa
(PLVN) -  Nét đẹp mộc mạc , ban sơ, mê đắm du khách của vùng đất Sa Pa được bao trọn trong tầm view từ khu nghỉ dưỡng Sapa Jade Hill - điểm đến mà bất cứ du khách nào cũng phải lựa chọn khi đặt chân tới thành phố trong sương mù này .

BIM Group đồng hành cùng tổ chức Newborns Vietnam

Lễ ký kết giữa đại diện Newborns Vietnam – bà Suzanna Lubran và đại diện BIM Group – Bà Vũ Thanh Thủy - Giám đốc Marketing và Truyền thông đã diễn ra với sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc Gareth Ward, Phó GĐ BV Nhi và đại diện các viện Saint Paul, Phụ Sản Hà Nội, Hồng Ngọc và Chuyên gia y tế đến từ Anh Quốc.
(PLVN) -  Tối 22/6, Tập đoàn BIM Group và tổ chức Newborns Vietnam đã thực hiện lễ ký kết hợp tác tài trợ Chương trình Hồi sức sơ sinh tại phòng sinh NLS trước sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc tại Việt Nam và Bệnh viện Nhi Trung ương.

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam
(PLVN) - Nhắc đến Acecook là nhắc đến một doanh nghiệp Nhật đã thành công trong việc định hình khẩu vị ăn mì của người Việt qua hương vị tôm chua cay. Đến nay, Acecook trở thành thương hiệu được tin dùng trong gần 30 năm hoạt động sản xuất, kinh doanh và luôn là đơn vị dẫn đầu thị trường mì ăn liền tại Việt Nam.

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo
PLVN- Hàng trăm năm qua, người dân Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu) vẫn lưu truyền truyền thuyết về bà Phi Yến và hoàng tử Cải, gắn liền 2 di tích miếu Bà An Hải và miếu Cậu. Họ cho rằng đó chính là nguồn gốc của câu ca dao “Gió đưa cây cải về trời, rau răm ở lại chịu lời đắng cay”. Truyền thuyết dân gian này dù tương phản với thực tế lịch sử nhưng điều thú vị là nó vẫn sống mãi theo thời gian.

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa
(PLVN) - Hình ảnh những nhà báo vai ba lô, máy ảnh, máy quay hòa vào đoàn quân lên đường ra Trường Sa như nhắc nhớ đến một th ời đạn bom, cả nước cùng ra trận. Hơn thế nữa, đằng sau những trang viết là tình cảm sâu nặng của các nhà báo với những con người nơi đầu sóng.

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu
(PLVN) - Ngày 18/6, Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) Công ty CP Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa ốc Hoàng Quân (HoSE: HQC) thông qua các báo cáo, tờ trình của Hội đồng quản trị (HĐQT), thông qua các kế hoạch kinh doanh. Đồng thời, phiên thảo luận nóng hơn bao giờ hết với những vấn đề thắc mắc của các cổ đông xung quanh việc phát hành 100 triệu cổ phiếu huy động 1.000 tỉ đồng.

Tăng trưởng xanh: Mục tiêu xuyên suốt của Thừa Thiên - Huế

Nhiều doanh nghiệp, nhà máy trên địa bàn Thừa Thiên- Huế đang áp dụng kỹ thuật công nghệ cao vào các hoạt động sản xuất.
(PLVN) - Hiện nay, Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã đặt mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Trong xu thế đó, Thừa Thiên - Huế là một trong những tỉnh, thành đã bắt nhịp và đang tìm cách kết nối, hội tụ nguồn lực để thực hiện.

longformPGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu

PGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu
(PLVN) -  “Từ một nước thiếu lương thực, Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, mang về hàng tỷ USD mỗi năm. Tương tự với cà phê, chúng ta cũng là nước sản xuất hàng đầu. Tôi mong muốn, trong tương lai không xa, Việt Nam sẽ trở thành một cường quốc về dược liệu. Những sản phẩm từ dược liệu cũng như nền Đông Y của chúng ta sẽ được cả thế giới biết đến và đón nhận”, Thầy thuốc Nhân dân, PGS TS BS Đậu Xuân Cảnh – Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam chia sẻ.

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên
(PLVN) - Trải qua hơn 400 năm, cây đại vẫn uy nghi, xanh tốt và hoa lá quanh năm. Người dân ở đây xem cây đại như biểu tượng của làng mình! Trong những vui buồn, cưới hỏi, ra khơi thuở xưa, người làng đều có chút lễ ra trình “cụ”… Đó là cây đại di sản tại miếu cổ An Đà ở phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền, TP Hải Phòng.

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn
(PLVN) - “Cảnh sát biển đồng hành cùng ngư dân” là mô hình mang tính đặc thù riêng của lực lượng Cảnh sát biển, được triển khai từ năm 2017. Từ mô hình này, ngư dân không chỉ yên tâm phát triển kinh tế mà còn tích cực tham gia bảo vệ chủ quyền, gìn giữ an ninh, trật tự trên các vùng biển đảo của Tổ quốc.

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng
(PLVN) - Đình làng xưa nay được biết đến là nơi thờ vị thần Thành Hoàng và những bậc tiền nhân có công lao với làng xã. Nhưng giữa đất Sài Gòn lại có một ngôi đình cổ xưa thờ một đại ca giang hồ. Ấy là đình Nhơn Hòa (phường Cầu Ông Lãnh, Quận 1, TP Hồ Chí Minh) - nơi thờ Cậu Hai Miên (tức Huỳnh Công Miên).

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?
(PLVN) - “Công ty em là nhà phân phối duy nhất của tập đoàn Đại Phúc để bán các sản phẩm tại dự án Diên Hồng trên đường Nguyễn Văn Linh, Bình Chánh. Công ty em có dự án nằm liền kề, bên cạnh dự án Vạn Phúc City khoảng 600 nền, trong dự án có đầy đủ trường học, bệnh viện với giá khoảng 13 đến 15 triệu đồng 1 m ² …”. Đó là những lời khẳng định “mỹ miều” từ nhiều nhân viên bán hàng của Công ty CP Đầu tư Kinh doanh Bất động sản Đại An Lộc đóng tại đường Lam Sơn, quận Tân Bình, TP Hồ Chí Minh.

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập
(PLVN) - Đó là hang Chùa Thượng ở xã Ngọc Lương (huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình) - một di tích, thắng cảnh đã được tỉnh Hòa Bình xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Tương truyền đây là nơi Lý Quốc Sư - tức ngài Không Lộ thiền sư, bậc đại danh y triều Lý đã từng tu tập, làm thuốc chữa khỏi bệnh cho Vua Lý và chữa bệnh giúp dân.

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh
(PLVN) -  Gần 100% du khách trả lời mong muốn được nghỉ dưỡng tại những địa điểm lưu trú sinh thái và bền vững với môi trường tự nhiên ít nhất một lần. Đây là kết quả khảo sát được Công ty Du lịch Kỹ thuật số Booking.com thực hiện trực tuyến gần đây tại Việt Nam.

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận
(PLVN) - Cam kết đạt mức thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam tại sự kiện COP26 là dấu mốc quan trọng về phát triển bền vững trong chiến lược vĩ mô của nước ta. Một trong những sự cụ thể hóa chính là bản Dự thảo Quy hoạch điện VIII (QHĐ8) đang trình chính phủ phê duyệt. Không đứng ngoài xu thế đó, từ năm 2006, BIM Group đã phát triển một tổ hợp kinh tế xanh tại Ninh Thuận và gặt hái được những kết quả nhất định.