Còn tình trạng xác minh kéo dài
Theo quy định của Luật LLTP năm 2009, văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật, Trung tâm LLTP quốc gia, Sở Tư pháp có trách nhiệm xác minh điều kiện đương nhiên được xóa án tích để cập nhật thông tin vào LLTP của người bị kết án đối với những trường hợp đã đủ điều kiện thời gian để đương nhiên được xóa án tích nhưng chưa nhận được Giấy chứng nhận xóa án tích do Tòa án cung cấp và trong trường hợp cần thiết khi thực hiện cấp Phiếu LLTP. Việc xác minh được thực hiện tại UBND xã, phường, thị trấn và trong trường hợp cần thiết, Trung tâm LLTP quốc gia, Sở Tư pháp thực hiện xác minh tại cơ quan tiến hành tố tụng có liên quan về việc người bị kết án có đang bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử hay không (xác minh về hành vi phạm tội mới).
Thực tiễn triển khai thi hành Luật LLTP cho thấy việc thực hiện xác minh điều kiện đương nhiên được xóa án tích gặp phải một số khó khăn như: một số trường hợp công chức tư pháp - hộ tịch hoặc Công an cấp xã không nắm rõ về lai lịch của người bị kết án, không biết người bị kết án có bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử trong thời gian có án tích hay không do không có sự theo dõi, quản lý, do có sự thay đổi về nhân sự và do người bị kết án đã thay đổi nơi cư trú… nên hầu hết các trường hợp xác minh điều kiện đương nhiên được xóa án tích thường không bảo đảm thời hạn. Cá biệt có những trường hợp thời gian xác minh kéo dài nhiều tháng đã ảnh hưởng đến thời hạn cấp Phiếu LLTP.
Theo quy định của Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 và Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015, toàn bộ việc xác minh về điều kiện đương nhiên được xóa án tích khi cấp Phiếu LLTP sẽ do Cơ quan quản lý Cơ sở dữ liệu LLTP (Trung tâm LLTP Quốc gia và các Sở Tư pháp) thực hiện. Bên cạnh đó, BLHS năm 2015 quy định một trong những điều kiện đương nhiên được xóa án tích là người bị kết án không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn BLHS quy định (khoản 2, khoản 3 Điều 70).
Theo quy định của BLTTHS năm 2015 (Điều 179):“Khi có đủ căn cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà BLHS quy định là tội phạm thì Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can”. Viện kiểm sát (VKS) là cơ quan phê chuẩn các quyết định khởi tố bị can của cơ quan điều tra và trực tiếp ra quyết định khởi tố bị can trong trường hợp VKS phát hiện có người đã thực hiện hành vi mà BLHS quy định là tội phạm chưa bị khởi tố, VKS đã yêu cầu Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can nhưng Cơ quan điều tra không thực hiện. Việc xác định có “hành vi phạm tội mới” còn phải xem xét đến những giai đoạn tiếp theo trong quá trình tiến hành tố tụng đối với người đó. Trong khi đó, Luật LLTP chưa có quy định cụ thể về cơ chế phối hợp giữa cơ quan quản lý Cơ sở dữ liệu LLTP và VKS, Tòa án, Cơ quan điều tra và các cơ quan có liên quan trong cung cấp, cập nhật, xác minh thông tin về “thực hiện hành vi phạm tội mới” để xem xét điều kiện đương nhiên được xóa án tích của người bị kết án.
Rõ hơn trách nhiệm của các ngành
Để khắc phục những khó khăn trong thực tiễn và đảm bảo thống nhất, đồng bộ trong tổ chức thi hành quy định của BLHS năm 2015, BLTTHS 2015 về xóa án tích và trách nhiệm của cơ quan quản lý Cơ sở dữ liệu LLTP trong việc cập nhật, xác minh về điều kiện đương nhiên được xóa án tích. Dự thảo sửa đổi quy định, trong thời hạn 10 ngày làm việc, kể từ ngày ra quyết định, VKSNDTC ra quyết định khởi tố bị can hoặc ra quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can có nhiệm vụ cung cấp quyết định khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can kèm theo bản sao quyết định khởi tố bị can đã được phê chuẩn cho Trung tâm LLTP Quốc gia; VKSND cấp tỉnh, VKSND cấp huyện, Viện kiểm sát quân sự ra quyết định khởi tố bị can hoặc ra quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can có nhiệm vụ cung cấp quyết định khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can kèm theo bản sao quyết định khởi tố đã được phê chuẩn cho Sở Tư pháp nơi VKS có trụ sở.
Trên cơ sở thông tin nhận được, Trung tâm LLTP Quốc gia, Sở Tư pháp có nhiệm vụ tiếp nhận, xử lý, cập nhật các quyết định nhận được, tích hợp, khai thác, sử dụng chung để xem xét điều kiện đương nhiên được xóa án tích của người có LLTP.
Định kỳ 06 tháng, Trung tâm LLTP Quốc gia, Sở Tư pháp nơi lập LLTP thực hiện rà soát, đối chiếu thông tin của người có LLTP và đã đủ thời gian để đương nhiên được xóa án tích với thông tin khởi tố bị can để xác định người có LLTP có bị khởi tố trong thời gian có án tích hay không. Trên cơ sở đó chủ trì, phối hợp với VKS, Tòa án, Cơ quan điều tra có liên quan thực hiện xác minh về việc người bị khởi tố có hành vi phạm tội mới hay không và cập nhật kết quả xác minh vào LLTP của người bị kết án.
Phương án này theo Bộ Tư pháp, tạo sự chủ động cho Trung tâm LLTP Quốc gia, Sở Tư pháp trong việc thực hiện tra cứu, xác minh hành vi phạm tội mới. Phương án này sẽ giảm được thời gian, đầu mối thực hiện xác minh hành vi phạm tội mới. Đây cũng là phương án được đánh giá khả thi trong điều kiện hiện nay.
