Vô số chi phí không chính thức
Có thể nói, hầu như tháng nào các cơ quan thông tấn báo chí cũng phản ánh về những vụ việc tiêu cực của cán bộ, công chức (CBCC) trong quá trình thực thi công vụ. Từ chuyện “mãi lộ” của cảnh sát giao thông, chuyện gợi ý “phong bì” của cán bộ địa chính, đến tình trạng phải nộp phí “không chính thức” của DN khi làm thủ tục tại các cửa khẩu hải quan.
Điển hình là vào tháng 4/2018, dư luận dậy sóng với tình trạng các DN phải “xếp hàng” để nộp phí “bôi trơn” khi làm thủ tục xuất nhập khẩu hàng hóa tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Đình Vũ (Hải Phòng).
Gần đây nhất, cũng qua báo chí, một vụ “ngã giá” liên quan đến các cán bộ xuất nhập cảnh thuộc Phòng Quản lý xuất nhập cảnh Bắc Giang, Hải Dương đã được đưa ra ánh sáng. Tại đây, người dân khi sửa đổi, bổ sung hoặc làm mới Hộ chiếu phổ thông trong nước nếu có nhu cầu làm nhanh, chỉ cần gợi ý với cán bộ.
Lợi dụng sự sốt ruột của người dân, một số “cò mồi” và cán bộ đã móc nối với nhau để làm hộ chiếu nhanh với mức giá cao gấp chục lần. Nguy hiểm hơn, cảnh mặc cả của cán bộ xuất nhập cảnh diễn ra một cách thẳng thừng, công khai và “cò mồi” thoải mái ra - vào phòng cán bộ để đưa hồ sơ.
Sau vụ việc này, Bộ Công an khẳng định sẽ yêu cầu công an các địa phương tiến hành xác minh, làm rõ. Vài năm trước, khi dư luận bức xúc vì chuyện “mãi lộ”, chung chi của các cảnh sát giao thông diễn ra trắng trợn trên các cung đường dọc từ Bắc vào Nam, Bộ Công an cũng cho biết sẽ không bao che bất kỳ trường hợp vi phạm nào, bất kể là ai.
Tất nhiên, những lời hứa này - trong chừng mực nào đó - đều đã được thực hiện, chỉ có điều, xử lý được vụ tiêu cực này thì nhiều vụ tiêu cực khác lại tiếp tục xuất hiện với quy mô và mức độ đáng báo động hơn.
Có lẽ, vì quá bất bình trước thực trạng tiêu cực của lực lượng chấp pháp, phát biểu tại phiên giải trình liên quan đến tình hình vi phạm pháp luật và tội phạm xâm phạm an toàn giao thông diễn vào tháng 3 vừa qua, ông Nguyễn Đình Quyền - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội chua xót: “Các đồng chí cứ nói ý thức của người dân về an toàn giao thông là không trúng hoàn toàn.
Đầu tiên phải là trách nhiệm xử lý của cơ quan quản lý nhà nước không nghiêm”. Lấy dẫn chứng việc dễ dãi trong việc xử lý xe quá tải, ông Quyền cho biết: Một xe hàng chở quá tải từ Lạng Sơn về đến Cà Mau mới phát hiện được chở quá tải. Vậy nguyên nhân chính là do lực lượng chức năng xử lý không nghiêm hay làm ngơ? Phải làm rõ trách nhiệm, nếu không chỉ ra được trách nhiệm thì mãi mãi không xử lý mối họa tai nạn giao thông.
Với người dân đã vậy, trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, các DN cũng chịu vô số chi phí không chính thức. Theo kết quả điều tra chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam công bố vào ngày 28/3 cho biết, bức tranh tổng thể của môi trường kinh doanh vẫn còn nhiều điểm đáng quan ngại; chi phí không chính thức giảm nhưng vẫn còn ở mức cao: 58% DN trong nước vẫn còn bị nhũng nhiễu, 54% DN vẫn phải trả chi phí bôi trơn.
Điều quan ngại hơn cả là những chi phí không chính thức còn làm phát sinh thêm chi phí khác. Chẳng hạn, để hợp pháp hóa chi phí không chính thức sẽ dẫn đến hiện tượng gian dối trong kinh doanh, như buôn bán hóa đơn, báo cáo tài chính, thuế không trung thực...
Nhắc lại báo cáo của lãnh đạo Tổng cục Thuế, Hải quan đánh giá sự tiến bộ trong thái độ làm việc của cán bộ trong ngành, tại Hội nghị tổng kết ngành tài chính năm 2018, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng vẫn còn tình trạng kẹp phong bì để giải quyết hồ sơ trong lĩnh vực này.
Đơn cử, một container thông quan mất phí bôi trơn 1 triệu đồng thì một năm DN mất cả chục nghìn tỷ đồng. “Những chi phí này sẽ giết chết DN. Tại sao DN không lớn được? Lý do là đây", người đứng đầu Chính phủ nói và cũng chỉ ra tình trạng DN, hộ kinh doanh quen biết với cán bộ thuế thì được gợi ý để được nộp thuế ít hơn.
Không đủ can đảm thừa nhận
Nhiều ý kiến cho rằng, tuy giá trị không lớn nhưng TNV đã và đang làm thoái hóa, biến chất đội ngũ cán bộ, đảng viên. Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng từng nhiều lần nhắc đi nhắc lại trong các cuộc họp: “TNV như ghẻ ruồi, rất ngứa ngáy, khó chịu chứ không phải chỉ có tham nhũng lớn”.
Trưởng Ban Dân nguyện của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Nguyễn Thanh Hải cũng ví TNV như ổ mối ăn mòn chân đê, ổ mối tuy nhỏ nhưng có thể phá hủy cả con đê ngàn dặm... Và, dù diễn ra ở hầu hết mọi lĩnh vực, nhưng không phải bộ, ngành, địa phương nào cũng đủ can đảm để thừa nhận rằng vấn nạn này đang tồn tại trong ngành/địa phương mình.
Trong số ít địa phương dám thừa nhận thực trạng trên, Hà Nội đã công khai nói rõ: “Nạn sách nhiễu, TNV trong cán bộ, công chức một số ngành, lĩnh vực vẫn còn diễn ra gây bức xúc trong xã hội”. Từ vụ vi phạm của một lao động hợp đồng tại UBND phường Văn Miếu (quận Đống Đa) khi giải quyết đăng ký khai tử cho công dân, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội Hoàng Trung Hải đã yêu cầu lãnh đạo các phường, xã, thị trấn phải thường xuyên tự kiểm điểm xem có còn tình trạng người dân muốn làm thủ tục hành chính phải mất tiền mới được giải quyết hay không. Nếu còn, phải xử lý thật nghiêm.
Đầu năm nay, tại phiên họp của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng (PCTN), Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng- Trưởng ban Chỉ đạo trung ương về PCTN cũng yêu cầu trong năm 2019 phải tập trung lãnh đạo, chỉ đạo xử lý, ngăn chặn có hiệu quả tình trạng nhũng nhiễu, gây phiền hà cho người dân và DN trong giải quyết công việc; kiên quyết loại khỏi bộ máy của Đảng và Nhà nước những cán bộ hư hỏng, tham nhũng.
Tuy nhiên, muốn loại bỏ TNV ra khỏi đời sống xã hội, điều đầu tiên là cần nhận diện rõ nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, đặc biệt là tâm lý của các bên trong mối quan hệ đưa và nhận phong bì. Chuyên gia tâm lý về tội phạm học sẽ giải mã hiện tượng này tại Kỳ 2: “Nguy cơ của sự suy giảm lòng tin”.
