GS Sử học Lê Văn Lan nói về chú giải tên phố ở Hà Nội

Những ngày đầu năm 2012, 30 đường phố Hà Nội đã được gắn thêm phần “phụ đề” dưới tên mỗi danh nhân và địa danh. Thay vì người ta chỉ cần nhìn tên phố và lướt qua, những thông tin dù ngắn gọn đã đọng lại đầy tự hào. Giáo sư Sử học Lê Văn Lan có cuộc trao đổi với PLVN về vấn đề này, vấn đề mà ông gọi là “những điều đáng lẽ nên làm từ lâu”.

Theo GS.Lê Văn Lan, các tên phố của Hà Nội gồm hai dạng chính: Tên danh nhân hoặc tên địa danh. Thực tế là trong số những người dân Thủ đô sinh sống tại các đường phố, nhất là những đường phố mới, có rất nhiều người không biết rõ gốc tích của tên người, tên địa danh đặt cho đường phố đó. 

Những vị anh hùng dân tộc như: Lý Thái Tổ, Trần Hưng Ðạo, Lý Thường Kiệt... thì được phần lớn người dân nắm rõ công trạng, tiểu sử. Nhưng có những tên phố mới và cả phố cũ mang tên những nhân vật ít người biết tới như Phan Bá Vành, Vũ Thạnh... Thế nên việc 30 đường phố Hà Nội đã được gắn thêm phần “phụ đề” dưới tên mỗi danh nhân và địa danh là việc đáng lẽ nên làm và phải làm từ rất lâu rồi

Thưa GS, sau thời gian ngắn một số tuyến phố được gắn thêm chú thích về danh nhân lịch sử dưới mỗi tên đường phố. GS có nhận được lời phàn nàn nào không?

- Có lần tôi bắt gặp một vị cao tuổi đứng trước biển thí điểm ở Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) để tìm hiểu về những phụ đề dưới tên những danh nhân. Tôi thấy ông ấy ngửa cổ đọc mãi không ra. Như vậy, với những người muốn tìm hiểu lịch sử, ý nghĩa họ đã rất khó khăn trong việc đọc. Một số người thì phàn nàn với nhà sử học rằng tại sao lại nhắc tới trận đánh của vị tướng này ở địa điểm này mà không chú thích địa điểm đó hiện tại là ở đâu. Như vậy, thực tế đã phát sinh hai vấn đề.

Thứ nhất, biển tên đường cần có chức năng, công năng, tiêu chuẩn, kích thước riêng của nó. Biển tên cần rõ ràng, rành rẽ, ngắn gọn để ngay từ đầu phố từ xe đạp, xe máy, ô tô, người đi bộ đều nhìn rõ. Thứ hai, tôi nghĩ rằng phụ đề nên tách ra khỏi công năng của biển tên đường phố với nền màu trắng trên màu xanh, hoặc màu xanh trên màu trắng.

Làm như vậy, người dân không phải ngửa cổ vì biển treo quá cao, cũng không choán hết không gian. Chúng ta đang có cột để treo biển, chúng ta có thể làm bảng phủ để treo phía dưới, vừa tầm mắt mọi người lưu thông trên đường. Tấm bảng này cần thể hiện sự vững vàng về kiến thức sử học đường phố đó, cũng như sự rõ ràng của kĩ thuật văn bản học, bao nhiêu chữ, bao nhiêu dòng mà vẫn đầy đủ thông tin. Chẳng hạn đã nhắc tới trận đánh đó thì phải nói rõ địa điểm đó hiện nay ở đâu...

Chỉ dẫn lịch sử cho biển đường phố nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của người dân. Ảnh: VnExpress.

Như vậy, theo GS là chú thích nên lắp dưới tên đường. Nhưng hiện nay cả hai mặt bảng chữ đều là tiếng Việt, tại sao chúng ta không làm song hành với tiếng Anh?

- Có thể thấy khách du lịch đã tới Thủ đô đông lắm rồi, ngoài 6 triệu cư dân thủ đô là 2 triệu khách ngoại quốc. Từ chỗ ta làm thí điểm 10 tên phố và tới nay là 30 tên phố còn lại chúng ta có 600 tên phố sẽ tiếp tục triển khai. Bởi thế, phần tiếng Anh chắc phải lui lại, chưa thể triển khai ồ ạt ngay. Chúng ta cần làm có quy trình.

Cần làm sao để hạn chế sai sót, chẳng hạn tên đường Điện Biên Phủ hiện nay sau khi tách tỉnh thuộc Điện Biên chứ không phải Lai Châu? Tượng đài Lý Thái Tổ nên ghi là Đức vua chứ không chỉ ghi tên ông sơ sài như vậy...

Để làm được việc này, chúng ta cần những nhà chuyên môn có kiến thức đầy đủ ngồi lại với nhau, đó là những nhà cổ học, những nhà văn bản học hoặc nếu không là Sở VH-TT-DL với Hội đồng thẩm định về địa danh lịch sử. Chẳng hạn phố Đồng Xuân, phố Cầu Đông... không phải là nhân vật lịch sử thì chúng ta phải giải thích được tại sao lại có tên phố đó...

Trên phố Lê Thái Tổ, tấm biển không đơn thuần chỉ ghi tên vị Vua đầu tiên của nhà Hậu Lê, mà nay đã có thêm vài dòng chú thích để người dân hiểu hơn về ông. Ảnh: VnExpress

Dư luận cho rằng, với việc gắn thêm phụ đề này, sẽ góp phần giúp những người trẻ học sử ngay trên đường phố. Điều này có giúp nhà trường cải thiện tình yêu dành cho môn Sử không, thưa GS?

- Không phải vậy, người đi trên phố có nhu cầu khác, họ chỉ cần biết con đường mình đang đi này ai được đặt tên, và công lao của nhân vật đó..., còn nhà trường thì lại có nhiệm vụ khác. Trước đây, một số trường thường ngỏ ý nhờ chúng tôi giúp họ chút ít khả năng làm bia cho chính danh nhân được đặt tên cho trường đó nhưng chưa làm được.

Chẳng hạn với trường Lương Thế Vinh, học sinh tìm tới đó học chỉ vì biết hiệu trưởng của trường đó là GS làm sách Toán phổ thông, GS.Văn Như Cương chứ có mấy học sinh biết tới nhân vật lịch sử được đặt tên cho ngôi trường đó...

Xin cảm ơn Giáo sư!

Miên Thảo (thực hiện)