Đất nước vùng Kapkav này có diện tích chỉ 86,6 ngàn km2, dân số chưa đầy 10 triệu nhưng có tài nguyên dầu khí phong phú và có vị trí địa chiến lược cực kỳ quan trọng
“Đệ nhất phu nhân” kiêm “Đệ nhất Phó tổng thống”
Theo trang web của Phủ tổng thống Azerbaijan, ngày 21/2, Tổng thống Ilham Aliyev đã ký quyết định bổ nhiệm Đệ nhất phu nhân Mehriban Aliyeva làm Phó tổng thống thứ nhất Cộng hòa Azerbaijan.
Hãng thông tấn Azerbaijan đưa tin, tại Hội nghị Hội đồng An ninh quốc gia tổ chức cùng ngày, ông Ilham Aliyev đã nói: “Mehriban Aliyeva trong nhiều năm qua đã đóng vai trò quan trọng và tích cực trong đời sống chính trị, xã hội và văn hóa của đất nước; tôi đã ký mệnh lệnh bổ nhiệm bà làm Phó tổng thống thứ nhất”.
Mehriban Aliyeva năm nay 52 tuổi là vợ của ông Ilham Aliyev, đồng thời là nghị sĩ quốc hội. Có mặt trong cuộc họp đó, bà phát biểu: “Tôi cảm nhận rõ trách nhiệm lớn lao của Phó tổng thống thứ nhất, sẽ dốc hết mọi khả năng để phục vụ đất nước, quyết không phụ lòng tin và sự tín nhiệm của dân chúng đối với mình”.
 |
| Vợ chồng Ilham Aliyev - Mehriban Aliyeva thời trẻ |
Tháng 9/2016, Azerbaijan tổ chức cuộc trưng cầu ý kiến toàn dân về bản Hiến pháp sửa đổi. Một trong những điểm sửa đổi quan trọng nhất là kéo dài nhiệm kỳ tổng thống từ 5 năm thành 7 năm và đặt ra 2 chức phó tổng thống, trong đó, người phó tổng thống thứ nhất được coi là lãnh đạo thứ 2 của quốc gia.
Cũng theo Hiến pháp mới, tổng thống có quyền bổ nhiệm, bãi miễn 2 người phó; nếu trong nhiệm kỳ mà tổng thống vì nguyên nhân nào đó không đảm trách được chức vụ thì phó tổng thống thứ nhất sẽ thay thế. Tuy hiện nay chính phủ Azerbaijan chưa có quy định cụ thể về chức năng, quyền hạn của chức vụ phó tổng thống này, nhưng dự định người này sẽ có quyền giám sát nội các.
Ngoài ra, Hiến pháp mới cũng giao cho tổng thống quyền giải tán quốc hội, bãi bỏ quy định về hạn chế tuổi của ứng cử viên tổng thống không được thấp hơn 35; tuổi của ứng cử viên thượng nghị sĩ giảm từ 25 xuống 18. Giới bình luận chính trị cho rằng, việc bãi bỏ các quy định về giới hạn tuổi trên là để dọn đường cho cậu con trai 19 tuổi Heydar Aliyev của ông Ilham Aliyev tham gia chính trường sắp tới.
Sau khi rời khỏi Liên Xô cũ năm 1991, Azerbaijan có bản Hiến pháp đầu tiên vào năm 1995; đến 2009, bằng cách trưng cầu ý kiến, bản Hiến pháp sửa đổi được thông qua, trong đó hủy bỏ điều quy định hạn chế mỗi người không được giữ chức vụ tổng thống quá 2 nhiệm kỳ.
Bằng động thái mới này, Azerbaijan đã thực sự trở thành “thiên hạ” của gia tộc Aliyev. Có điều, hiện nay sau gần nửa thế kỷ dưới sự lãnh đạo của cha con nhà Aliyev, tình hình Azerbaijan cơ bản ổn định, dầu vẫn được múc lên bán đều đều, quan hệ với cả Mỹ và Nga đều tương đối tốt.
 |
| Bà Mehriban Aliyeva |
Người dân Azerbaijan đến nay vẫn nhớ như in những ký ức đau khổ về sự hỗn loạn xảy ra ở nước này sau khi Liên Xô tan vỡ năm 1991 nên ông Ilham Aliyev đang tìm cách tỏ ra cho họ thấy rằng: gia tộc Aliyev chính là sự đảm bảo cho sự ổn định của đất nước.
Con cưng của thế lực “ngoại thích”
Bà Mehriban Aliyeva sinh năm 1964 trong một gia đình danh gia vọng tộc ở thủ đô Baku. Năm 1981 bà thi vào Học viên Y khoa Azerbaijan, sau 1 năm thì chuyển đi học tại Học viện Y khoa Sechenov Moskva. Khi đang là sinh viên năm thứ nhất, Mehriban Aliyeva đã kết hôn với Ilham Aliyev và trở thành thành viên của một gia đình chính trị.
Khi đó, bố chồng, ông Geydar Aliyevich Aliyev đang là Ủy viên Bộ Chính trị, Phó chủ tịch thứ nhất Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô. Sau khi tốt nghiệp đại học năm 1988; từ 1988 đến 1992, Mehriban Aliyeva làm việc tại Viện Nghiên cứu quốc gia về các bệnh mắt thuộc Viện khoa học và y tế Nga tại Moskva... 4 năm sau, bà chuyển sang hoạt động xã hội.
Năm 1992, khi ông Geydar Aliyevich Aliyev trở về Azerbaijan thành lập và là Chủ tịch Đảng Azerbaijan mới rồi lần lượt giữ các chức Chủ tịch Xô-viết tối cao Azerbaijan (tháng 6 đến 11/1993), Quyền Tổng thống rồi Tổng thống Azerbaijan, sau đó lại tái cử vào năm 1998. Tháng 8/2003 ông bổ nhiệm con trai là Ilham Aliyev làm Thủ tướng; tháng 10 cùng năm Ilham Aliyev ra tranh cử và trúng cử Tổng thống thay cha. Tháng 12 năm 2003 ông đi chữa bệnh rồi qua đời tại Mỹ.
 |
| Bà Mehriban Aliyeva tham dự cuộc họp Hội đồng An ninh quốc gia |
Là một gia tộc chính trị, nhưng các “đinh” nhà Aliyev rất ít. Ilham Aliyev là con trai độc nhất của ông Geydar Aliyevich Aliyev và cũng chỉ có cậu con trai duy nhất Heydar Aliyev. Mấy năm gần đây, quan hệ giữa Ilham Aliyev với họ hàng dần trở nên xa cách.
Người chị gái duy nhất sang London định cư, chỉ về Baku khi nào em dâu vắng mặt. Năm 2016 khi người chú ruột qua đời, ông Ilham Aliyev còn không đến dự. Dần dần, thế lực “ngoại thích” (họ hàng nhà vợ) ngày càng bành trướng.
Gia tộc Pashayev nhà bà Mehriban Aliyeva nổi tiếng giàu có và có quyền lực ở Azerbaijan. Ông nội của bà là nhà văn Mir Jalal Pashayev Azerbaijan. Chú của Pashayeva là Hafiz Pashayev, cựu Đại sứ đầu tiên của Azerbaijan tại Mỹ, công tác ở đây 13 năm, là người đối thoại quan trọng trong quan hệ với Mỹ; hiện đang giữ chức Thứ trưởng Ngoại giao kiêm Viện trưởng Học viện Ngoại giao Azbaijan.
Cha là Arif Pashayev, Hiệu trưởng của Học viện Hàng không Quốc gia ở Baku; mẹ bà, Aida Imanguliyeva (1939-1992) là một nhà triết học nổi tiếng từng giữ chức Viện trưởng nghiên cứu Phương Đông. Giới bình luận thời sự cho rằng, gia tộc này hiện đang kiểm soát các Bộ Văn hóa và Du lịch, Bộ Thanh niên và Thể thao, Bộ Y tế và Bộ Giáo dục.
Gia tộc Pashayev cũng khống chế Tập đoàn Pasha Holding kinh doanh lớn nhất Azerbaijan và có mối quan hệ khăng khít với các tập đoàn khác ở nước này. Pasha Holding thành lập năm 2006 với các nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng, bảo hiểm, xây dựng, đầu tư, viễn thông, truyền hình, mỹ phẩm, bán lẻ.
Riêng về ngân hàng, Pasha Holding nắm đa số trong top 10 ngân hàng lớn nhất. Trung tâm quyền lực của gia tộc Pashayev đặt ở Baku và bán đảo Absheron. Baku là nơi cha mẹ Ilham Aliev sinh ra, còn Absheron là khu vực bầu cử đã đưa bà vào quốc hội...
(Mời xem tiếp trên Pháp luật 4 phương số 95, ngày 13/3/2017)
