Luật Địa chất và Khoáng sản gồm 12 chương, với nhiều điều khoản mới, nổi bật là phân quyền mạnh mẽ cho các địa phương trong quản lý, sử dụng tài nguyên khoáng sản nhằm thúc đẩy ngành khai thác khoáng sản phát triển bền vững; đồng thời siết chặt khai thác khoáng sản tràn lan...
Về các điểm mới của Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Luật quy định rõ nội dung và trách nhiệm của Nhà nước trong điều tra cơ bản địa chất; điều tra, khoanh định, lập bản đồ các khu vực di chỉ địa chất, di sản địa chất; điều tra địa chất môi trường, tai biến địa chất; điều tra địa chất công trình, địa chất đô thị; điều tra điều kiện địa chất khác, gồm: Điều tra, lập bản đồ không gian địa chất, bản đồ không gian lòng đất; tài nguyên địa nhiệt; tài nguyên địa chất tái tạo; quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân hoạt động điều tra cơ bản địa chất.
Việc điều tra này giúp các địa phương xác định được những khu vực, giới hạn để khai thác, từ đó tăng cường bảo vệ tài nguyên khoáng sản, tránh tác động từ biến đổi khí hậu.
Theo Luật Địa chất và khoáng sản năm 2024, khoáng sản được phân chia thành bốn nhóm tại Điều 6, dựa trên công dụng và mục đích quản lý. Cụ thể, khoáng sản nhóm I bao gồm: Khoáng sản kim loại; khoáng sản năng lượng; đá quý, đá bán quý; khoáng chất công nghiệp.
Khoáng sản nhóm II là khoáng sản làm vật liệu trong ngành công nghiệp xây dựng phục vụ sản xuất xi măng, gạch ốp lát, sứ vệ sinh, kính xây dựng, đá ốp lát, mỹ nghệ, vôi công nghiệp, vật liệu chịu lửa.
Khoáng sản nhóm III bao gồm khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, than bùn, bùn khoáng, nước khoáng thiên nhiên, nước nóng thiên nhiên.
Khoáng sản nhóm IV bao gồm khoáng sản chỉ phù hợp với mục đích làm vật liệu san lấp, đắp nền móng công trình, xây dựng công trình thủy lợi, phòng, chống thiên tai, gồm: Đất sét, đất đồi, đất có tên gọi khác; đất lẫn đá, cát, cuội hoặc sỏi; cát (trừ cát, sỏi lòng sông, lòng hồ và khu vực biển).
Việc phân nhóm này nhằm mục đích quản lý, cấp phép thăm dò, khai thác và thu hồi khoáng sản một cách hiệu quả, phân cấp rõ ràng thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương, đồng thời cải cách thủ tục hành chính.
Theo Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, một trong những điểm đổi mới nổi bật của Luật là việc phân loại khoáng sản thành 4 nhóm (I, II, III, IV) theo mức độ chiến lược và quy mô khai thác. Nhờ đó, đối với các loại khoáng sản phổ biến như đất san lấp (nhóm IV), quy trình thủ tục được đơn giản hóa chỉ còn là “đăng ký khai thác”, thay vì phải xin cấp phép như trước đây.
Ngược lại, với những loại khoáng sản chiến lược như kim loại hiếm (nhóm I), Luật vẫn áp dụng quy trình quản lý chặt chẽ. Cách tiếp cận này vừa giảm tải thủ tục hành chính, vừa đảm bảo hiệu quả trong quản lý tài nguyên khoáng sản quan trọng.
Cũng liên quan đến khoáng sản nhóm IV, cuối tháng 9/2025, Sở Nông nghiệp và Môi trường Tây Ninh đã tổ chức Hội nghị phổ biến pháp luật về địa chất, khoáng sản và môi trường tại phường Tân Ninh. Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Trần Văn Quy nêu tại buổi lễ: “Hội nghị với mục đích triển khai Luật Địa chất và khoáng sản 2024 theo kế hoạch của UBND tỉnh Tây Ninh…Qua đó, trang bị kiến thức pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức và doanh nghiệp, đặc biệt là các quy định mới áp dụng đối với khoáng sản nhóm IV đất san lấp”.
Trong khi đó, cũng trong tháng 9/2025 tại Nghệ An đã diễn ra Hội nghị đối thoại trao đổi về vướng mắc xung quanh Luật Địa chất và khoáng sản năm 2024. Nội dung được các đại biểu quan tâm và trao đổi, phân tích nổi bật nhất là quy định về phân các loại nhóm khoáng sản để phân cấp cho UBND tỉnh hoặc Bộ cấp phép; rút ngắn thời hạn cấp phép và hạn chế cấp phép mới...
Xung quanh nội dung này, phía Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam cũng đã có báo cáo viên giải đáp, trả lời các thắc mắc về quy định rút ngắn thời gian cấp phép; hạn chế cấp mới giấy phép mỏ khai thác cát sỏi; quy định về cơ chế chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư chế biến sâu, hạn chế xuất khẩu khoáng sản thô; quy trình báo cáo, trao đổi giữa địa phương và Bộ khi phát hiện tài nguyên khoáng sản...
Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 cũng thể hiện tinh thần phân quyền mạnh mẽ, trao thêm thẩm quyền cho chính quyền cấp tỉnh. Cụ thể, UBND cấp tỉnh có quyền cấp phép thăm dò, khai thác đối với khoáng sản nhóm II, III, IV; phê duyệt đề án điều tra cơ bản do địa phương tự bố trí vốn; đồng thời có quyền thu hồi các khu vực dự trữ để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Như vậy, việc thực hiện phân nhóm khoáng sản sẽ tạo điều kiện cho các địa phương trên cả nước phát huy được tính chủ động, có thẩm quyền cấp phép các loại khoáng sản theo nhóm đã được quy định đồng thời giải quyết một số khó khăn, vướng mắc hiện nay liên quan đến khoáng sản đi kèm như vật liệu san lấp.
Bên cạnh đó, việc phân nhóm khoáng sản để quản lý theo nhóm cũng sẽ tháo gỡ được những khó khăn về thủ tục hành chính; thực hiện việc khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên; từng bước đổi mới công nghệ sản xuất, xử lý môi trường nhằm tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường, kiểm soát và xử lý triệt để chất thải, hướng đến sản xuất sạch hơn; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao, công nghệ sạch vào toàn bộ quy trình sản xuất; thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn.
Theo Tiến sĩ Mai Thế Toản - Phó Cục trưởng Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam cho biết: “Về Luật cũ thì chúng ta thấy rằng một nhược điểm là không phân loại khoáng sản, phân nhóm khoáng sản thành các nhóm khác nhau để từ đó hình thành cơ chế quản lý phù hợp theo đường nhóm.
Chúng ta biết là trong một hoạt động khoáng sản bắt đầu từ khâu điều tra địa chất về khoáng sản. Sau khi có kết quả sơ bộ thì phân các nhóm vùng khoáng sản, vùng nào là đưa vào quy hoạch thăm dò khai thác, vùng nào là đưa vào cấm, vùng nào là đưa vào dự trữ khoáng sản quốc gia và vùng nào là phân tán nhỏ lẻ, thì sẽ có cơ chế quản lý khác nhau. Sau phân nhóm thì tổ chức các hoạt động khoáng sản từ thăm dò đến khai thác và đóng cửa và trong quá trình đó là có hoạt động kiểm soát hoạt động khoáng sản.
Như vậy, Luật cũ không phân nhóm khoáng sản, tiếp cận một mỏ đất san lấp, mỏ cát giống như một “mỏ vàng” do đó về mặt kỹ thuật là không phù hợp. Theo đó, điểm mới của Luật Địa chất và khoáng sản đã phân khoáng sản thành 4 nhóm và ứng với mỗi nhóm có một cách tiếp cận khác nhau theo hướng cải cách hành chính.”
Với quy định “phân nhóm khoáng sản,” tại Luật Địa chất và Khoáng sản đã cho phép địa phương xác lập cách tiếp cận phù hợp từ khâu quy hoạch đến cấp phép thăm dò, khai thác, thu hồi khoáng sản, đóng cửa mỏ. Trên cơ sở đó, luật sẽ quy định phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương, cải cách thủ tục hành chính phù hợp với từng nhóm khoáng sản.
Việc phân nhóm khoáng sản để quản lý theo nhóm là yêu cầu thực tiễn cấp thiết nhằm tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thống nhất, bảo đảm minh bạch; quản lý chặt chẽ, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả khoáng sản.
Ngoài ra, quy định phân nhóm để khai thác tối đa khoáng sản đi kèm trong bối cảnh hiện nay là giải pháp rất cấp thiết. Cũng như đất, đá, xỉ than sẽ mang lại lợi ích rất lớn cho đất nước, cũng như giảm được gánh nặng cho xã hội, đặc biệt là bảo đảm an toàn cho người dân như: Góp phần giải quyết tình trạng thiếu vật liệu san lấp; hạn chế, ngăn chặn nguy cơ xảy ra thảm họa sạt lở gây thiệt hại về người và kinh tế; phát triển kinh tế theo hướng tuần hoàn; hạn chế được diện tích đổ thải đồng thời tạo được mặt bằng để sản xuất kinh doanh, thậm chí có thể hình thành các khu đô thị mới ở các khu vực ven biển.
Cũng theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, xuất phát từ việc phân nhóm khoáng sản thành 4 nhóm, nghị định Nghị định 193/2025/NĐ-CP Quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Địa chất và Khoáng sản đã lập cách tiếp cận phù hợp từ khâu quy hoạch đến cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản, cho phép thu hồi khoáng sản, kiểm soát hoạt động khoáng sản, đóng cửa mỏ khoáng sản.
Trên cơ sở này, quy định phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương, cải cách thủ tục hành chính phù hợp với từng nhóm khoáng sản. UBND cấp tỉnh được phân cấp tối đa trong quản lý khoáng sản nhóm IV, nhóm III.
Đối với khu vực có khoáng sản đã được khoanh định, công bố khu vực phân tán, nhỏ lẻ, UBND cấp tỉnh cấp giấy phép thăm dò, công nhận kết quả thăm dò khoáng sản, cấp giấy phép khai thác khoáng sản không phụ thuộc vào quy mô tài nguyên, trữ lượng khoáng sản.
Trong quá trình thăm dò, khai thác khoáng sản có phát hiện khoáng sản đi kèm là khoáng sản nhóm I, nhóm II (trừ khoáng sản là đối tượng dự trữ), phân cấp UBND cấp tỉnh công nhận kết quả thăm dò khoáng sản, cấp hoặc điều chỉnh giấy phép khai thác khoáng sản.
Cùng với đó, mới đây, Chính phủ ban hành Nghị quyết 66.4/2025/NQ-CP về Cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tháo gỡ khó khăn trong triển khai Luật Địa chất và khoáng sản 2024. Theo đó, Cho phép việc khai thác khoáng sản nhóm IV để cung cấp vật liệu cho các công trình, dự án trọng điểm, đặc thù.
Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh cấp giấy phép thăm dò, giấy phép khai thác khoáng sản nhóm III, giấy phép khai thác khoáng sản nhóm IV cho nhà thầu thi công, nhà đầu tư thi công các công trình, dự án này. Việc phân nhóm khoáng sản là kết quả của quá trình tham vấn nhiều cấp, nhiều ngành, có sự tham gia sâu rộng của doanh nghiệp, hiệp hội, các chuyên gia quốc tế. Nhờ đó, việc quản lý hoạt động khoáng sản vừa bảo đảm phù hợp pháp luật, vừa thiết thực, khả thi với tình hình thực tế của ngành địa chất, khoáng sản hiện nay.