Cơn lũ quét thế kỷ xuất hiện vào đêm 13/9 đến sáng 14/9/2016 đã phá hủy những nỗ lực xây dựng chương trình NTM miền núi Tây Nghệ An, khiến mục tiêu cán đích NTM của các xã này ngày càng xa vời.
Nhiều tiêu chí chưa đạt
Việc xây dựng NTM ở Nghệ An gặp nhiều khó khăn. Nghệ An là tỉnh có diện tích lớn nhất cả nước, số lượng xã nhiều với 435 xã, kinh phí xây dựng quy hoạch hạn chế (100 triệu đồng/xã), số cơ quan tư vấn tham gia ít (25 đơn vị), năng lực xây dựng quy hoạch NTM hạn chế. Nghệ An là tỉnh có quy mô dân số lớn thứ 4 cả nước. Mỗi năm có thêm 30.000 người đến tuổi bổ sung vào lực lượng lao động, lao động qua đào tạo chỉ chiếm 35%. Tỷ lệ hộ nghèo chiếm trên 10%.
So với tiêu chí của Quyết định 491/QĐ - TTg thì năm 2010, 435 xã khu vực nông thôn tỉnh Nghệ An không có xã nào đạt 13 tiêu chí trở lên. Chỉ có 1/435 xã đạt 12 tiêu chí là xã Nghi Kim, TP Vinh. Có 3/435 xã đạt 11 tiêu chí, 6/435 xã đạt 10 tiêu chí, 11/435 xã đạt 9 tiêu chí, 18/435 xã đạt 8 tiêu chí, 18/435 xã đạt 7 tiêu chí, 35/435 xã đạt 6 tiêu chí, 54/435 xã đạt 5 tiêu chí, 63/435 xã đạt 4 tiêu chí, 65/435 xã đạt 3 tiêu chí, 67/435 xã đạt 2 tiêu chí, 43/435 xã đạt 1 tiêu chí và 50 xã chưa đạt tiêu chí nào. Đây là những tồn tại cơ bản, là điểm xuất phát của nông thôn Nghệ An bước vào xây dựng nông thôn mới.
Theo Văn phòng Điều phối xây dựng NTM tỉnh Nghệ An, tỉnh có hơn 200 xã thuộc 11 huyện, thị xã miền núi đang thực hiện Chương trình xây dựng NTM. Qua 5 năm thực hiện xây dựng NTM, việc hoàn thành các tiêu chí NTM tại các xã miền núi đạt khá thấp so với mức bình quân toàn tỉnh. Đặc biệt 3 huyện: Quế Phong, Quỳ Châu và Kỳ Sơn chưa có xã nào đạt chuẩn NTM. 2 huyện là Tương Dương và Con Cuông, mỗi huyện mới có 1 xã cán đích NTM. Đến thời điểm này, trong tổng số hơn 200 xã xây dựng NTM của 11 huyện miền núi mới có 31 xã đạt 19/19 tiêu chí NTM, trên tổng số 110 xã đã về đích NTM của tỉnh. Các tiêu chí như: Tỷ lệ hộ nghèo, thu nhập, chợ, môi trường… ở các xã miền núi vẫn còn khoảng cách lớn so với các xã ở khu vực đồng bằng.
Đến nay, các địa phương có tiêu chí đạt bình quân thấp nhất là Kỳ Sơn 4 tiêu chí, Tương Dương 7 tiêu chí, Quế Phong 7,43 tiêu chí, Quỳ Châu 10,2 tiêu chí.
Năm 2016, 130 thôn, bản các huyện miền núi Nghệ An cam kết về đích NTM, tuy nhiên, không ít bản đang ở mốc khá xa đích.
Ngoài tiêu chí thu nhập, hộ nghèo, các tiêu chí mà các xã miền núi khó hoàn thành là: Giao thông, thủy lợi, chợ, môi trường... Theo quy định, để được công nhận đạt tiêu chí giao thông, địa phương phải đạt 70% tổng chiều dài đường giao thông trên địa bàn được bê tông hóa, cứng hóa. Thế nhưng các xã miền núi phần lớn địa hình là vùng đồi núi, dân cư sinh sống phân tán, không tập trung, đời sống của bà con còn nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo nhiều nên việc huy động nhân dân đóng góp xây dựng đường giao thông còn rất hạn chế, dẫn đến việc đầu tư xây dựng giao thông ở các xã thuộc miền núi cao của tỉnh gặp rất nhiều khó khăn.
Lũ quét tàn phá xây dựng NTM
Cơn lũ quét xuất hiện vào đêm 13/9 đến sáng 14/9/2016 đã khiến cho các huyện miền núi Tây Nghệ An gồm Qùy Châu, Tương Dương, Quế Phong, Thanh Chương bị tàn phá nặng nề. Theo người dân địa phương, đây là trận lũ lịch sử trong gần trăm năm qua. Chỉ trong thời gian ngắn, nước lũ dâng cao từ 3-5m, cuốn phăng tất cả những gì trên đường quét qua. Mưa lũ làm sập 70 ngôi nhà ở 4 huyện Qùy Châu, Tương Dương, Quế Phong, Thanh Chương, 4 ngôi nhà bị trôi, 307 nhà tốc mái và gần 400 nhà ngập sâu trong nước. Hơn 4.800ha lúa bị đổ, ngập, 401ha cây công nghiệp và cây ăn quả bị hư hại, hơn 5.000 con gia súc, gia cầm chết, 30 cột điện bị đổ, nhiều cầu cống bị cuốn trôi. Đường giao thông, công trình thủy lợi bị nhấn chìm, hư hỏng nặng. Nhiều bản làng tan hoang sau lũ quét, nhiều gia đình trắng tay.
Lũ quét đã ảnh hưởng nặng nề đến việc xây dựng NTM của người dân. Trong số 130 thôn, bản các huyện miền núi Nghệ An cam kết về đích NTM trong năm nay, xã Quế Sơn, huyện Quế Phong có 3 xóm, bản đăng ký về đích NTM mới vào cuối năm 2016 gồm: xóm 1, 2 và thôn Phong Quang. Đến thời điểm này, 3 thôn bản nói trên đã cơ bản hoàn thành các tiêu chí để về đích vào cuối năm nay. Đơn vị xóm 2 được đánh giá tiến sát đích NTM nhất của xã Quế Sơn. Xóm 2 đã đạt 14 tiêu chí NTM cấp thôn bản, theo quy định của huyện. Người dân trong xóm đóng góp được trên 103 triệu đồng, huy động 684 ngày công lao động, đào đắp hơn 181m3 đất đá, làm được hơn 2,6km đường bê tông. Lũ về, mọi thứ tan hoang hết. Một số bản của các xã miền núi cao cũng trong tâm thế sẵn sàng về đích NTM như thôn Quang Phong, xã Quế Sơn (Quế Phong)…cũng trong tình trạng tương tự. Hiện tỷ lệ hộ nghèo tại nhiều xã huyện Quế Phong ở mức trên 30%. Cơn lũ quét đi qua, nhiều hộ dân mất trắng, trở về vạch xuất phát.
Châu Tiến là xã được chọn xây dựng điểm nông thôn mới của huyện Quỳ Châu. Chủ trương của xã đặt mục tiêu về đích trong năm 2015. Tuy nhiên, xã đã lỗi hẹn vì vẫn chưa thể hoàn thành 19/19 tiêu chí xây dựng NTM. Châu Tiến có 9 bản với 1.133 hộ, hơn 5.000 nhân khẩu. Tốc độ giảm nghèo cũng đạt được kết quả tích cực với tỷ lệ 4-5% mỗi năm. Tuy nhiên, vừa qua, theo rà soát thì tỷ lệ hộ nghèo (theo tiêu chí cũ) của xã là 17,45%, cao hơn rất nhiều so với yêu cầu đặt ra là dưới 10% theo tiêu chí NTM. Huyện Quỳ Châu có 7 cầu kiên cố bị hư hỏng, 34 điểm giao thông bị ngập sạt lở gây ách tắc…Ước tính tổng thiệt hại lên đến trên 77 tỷ đồng do cơn lũ quét. Khi cơn lũ quét qua, cũng quét luôn các tiêu chí NTM mà Châu Tiến nỗ lực xây dựng trong thời gian qua.
Tuy là huyện 30a nhưng đến nay Tương Dương đã có 1 xã đạt NTM. Bình quân các xã toàn huyện đã đạt 7/19 tiêu chí, không có xã đạt dưới 5 tiêu chí, không có nợ đọng trong xây dựng NTM. Xã Tam Thái, huyện Tương Dương cũng đăng ký về đích NTM trong năm 2016. Xã đã đạt 17/19 tiêu chí, còn 2 tiêu chí về môi trường và trường học, cán bộ và nhân dân đang gấp rút thực hiện thì lũ quét qua. Rác thải, bùn đất gây ô nhiễm nặng, vì vậy người dân còn chặng đường gian nan để hoàn thành NTM.
