Ngay từ năm 1982, Bộ Chính trị đã xác định vai trò trung tâm kinh tế của TP HCM. Thế nhưng sau gần 30 năm, TP đang “đuối” với vai trò đầu tàu tăng trưởng kinh tế dù TP đang đóng góp hơn 1/5 GDP và gần 30% ngân sách của cả nước. Năm 2020, lần đầu tiên tính từ năm 1975, tốc độ tăng trưởng kinh tế trên địa bàn TP chỉ bằng khoảng 45% so với tốc độ tăng trưởng chung của cả nước (1,4% so với 2,91%).
Ngoài nguyên nhân khách quan là đại dịch Covid-19 thì tình hình cho thấy, khả năng chống chịu trước những biến động bất thường của kinh tế trên địa bàn TP rất yếu. Qua đó cũng bộc lộ những bất cập và khả năng thích ứng của cơ cấu kinh tế trên địa bàn.
Nhìn ra các địa phương khác, nỗi lo ngại “ở nhà nhất mẹ nhì con, ra đường lắm kẻ còn giòn hơn ta" là có thật. Hải Phòng, TP Cảng ở miền Bắc phát triển với tốc độ chóng mặt. Tại phía Bắc, Quảng Ninh cũng tăng trường với tốc độ không kém. Ở miền Trung, những người nào dăm mười năm quay lại, có thể không nhận ra Đà Nẵng vì địa phương này cũng “thay áo mới” nhanh không ngờ…
Vấn đề đặt ra ở đây: TP HCM vẫn đang là đô thị đầu tàu của cả nước, lớn nhất nước, hiện đại bậc nhất; nhưng ít năm nữa liệu có giữ được những kỷ lục này? Nếu tính từ 1975, TP HCM đã có xuất phát điểm rất cao, thì tại sao đến nay lại bị các địa phương khác thu dần khoảng cách?
Một số chuyên gia kinh tế cho rằng nguyên nhân thứ nhất là cơ cấu kinh tế TP HCM chưa khai thác được thế mạnh về địa lý, kinh tế, nguồn nhân lực, tiềm năng khoa học - công nghệ... và nhất là truyền thống năng động, sáng tạo của người dân TP. Từ giữa thập niên 90, với định hướng về quy hoạch không gian đô thị theo hướng “đa trung tâm” với hệ thống giao thông kết nối theo đường “Vành đai 1,2,3... gắn TP HCM với cả Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Nhưng cho đến nay, dường như việc xây dựng đô thị vẫn theo kiểu “hướng tâm” và phát triển theo “vết dầu loang” và thậm chí chưa hình thành trọn vẹn được một đường “vành đai” nào.
Hậu quả không chỉ là mục tiêu tăng tỷ trọng vận tải hành khách công cộng theo các mốc thời gian 2010, 2020... nhiều lần “lỡ hẹn”, mà các chương trình chống ngập, chống kẹt xe thực hiện càng khó khăn hơn và đang là lực cản trong việc khai thác các thế mạnh về cảng biển - logistics trên địa bàn.
Còn có một nguyên nhân nữa, là sự bất cập trong mô hình quản lý một đô thị loại đặc biệt như TP HCM đã được nêu ra từ lâu, với hình tượng rất dễ hiểu là “Thành phố đang mặc chiếc áo quá chật so với cơ thể đang lớn nhanh”. Cho đến nay, TP vẫn mới chỉ được triển khai một phần nhỏ trong đề án và bóng dáng của một “Chính quyền đô thị” đang trông chờ ở TP Thủ Đức đang được triển khai.
Nhìn ở một góc độ khác “siêu thành phố” TP HCM còn có những yếu tố không thể địa phương nào có, như khí hậu thời tiết ôn hòa, phong cách thân thiện rộng mở, là nơi thu hút người tài… Mổ xẻ được nguyên nhân, biết mình có thế mạnh gì và có những gì cần cải thiện, để từ đó có hướng gỡ rối. Nhiều ý kiến tin rằng, với lịch sử hàng trăm năm đã chứng minh, nếu có một “cuộc đua” giữ danh hiệu “siêu thành phố”, khó địa phương nào có thể vượt qua TP HCM. Ai cũng đều kỳ vọng TP HCM sẽ trở thành TP toàn cầu, với đời sống kinh tế TP gắn chặt với đời sống kinh tế thế giới và là cửa ngõ giao lưu quan trọng bậc nhất của Việt Nam với thế giới.
