Độc đáo tục thờ thần đá
Cách TP Cao Bằng chừng 100km về phía Tây Bắc, những bản làng người Lô Lô ở huyện Bảo Lạc sinh sống rải rác trên các non cao. Mặc dù các bản làng cách nhau khá xa nhưng họ có tinh thần đoàn kết cộng đồng rất cao. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, người Lô Lô vẫn còn tồn tại nhiều phong tục văn hóa, như tục ma khô thờ cúng người chết, tục thờ thần đá, lễ cầu mùa, ma chay, cưới hỏi…
Già làng Ban Văn Voọng (ở bản Cốc Xả, xã Hồng Trị, huyện Bảo Lạc) cho biết: “Lễ “Mể lồ pỉ” của người Lô Lô đã có từ lâu lắm rồi, nó thường được tổ chức vào dịp tiết thanh minh hàng năm..
Ngày xưa tổ tiên người Lô Lô cư trú tại bản Nà Hầu, xã Bảo Toàn rồi sang đến đất xã Hồng Trị, Kim Cúc ở huyện Bảo Lạc bây giờ vẫn luôn gắn bó với núi đá. Đá dùng để xây hàng rào, tạo ra những khe suối nước ngọt, lấp những hố sâu, đường mấp mô cho bà con đi lại dễ dàng hơn.
Không biết tự bao giờ tổ tiên dân tộc chúng tôi đã coi đá cũng giống như những vị thần trên trời, linh thiêng và gần gũi. Vì vậy, dù đi bất cứ nơi đâu, đồng bào chúng tôi đều thấy những hòn đá thần hộ mệnh xuất hiện trên một mảnh đất bằng phẳng, trong cánh rừng già gần bản làng.
Chúng tôi chọn một hòn đá biểu tượng cho sự linh thiêng, là một tảng đá có hình dẹt, chóp nhọn cao 40 đến 50cm, rộng đáy khoảng 45cm dựng đứng ngay đầu làng để thờ cúng. Từ lâu, dân tộc Lô Lô luôn tin rằng thần đá là thần hộ mệnh bảo vệ cho bản làng, mang lại sự hòa thuận, ấm no, mùa màng thuận lợi cho mọi gia đình, đồng thời cũng là thực hiện quy định nghiêm khắc không được chặt phá rừng thiêng nơi có thần đá…”.
Tục thờ cúng thần đá được cộng đồng người Lô Lô ở huyện Bảo Lạc đều tham gia, họ góp tiền bạc rồi giết trâu, bò, chó, lợn, gà để dâng lên thần đá. Lễ thờ cúng thần đá của người Lô Lô hàng năm được tổ chức quy mô cả cộng đồng, nhà nào cũng phải có một con vật mang đến cúng thần linh. Trong đó, con chó biểu trưng cho sự áp chế lại tai họa, con gà và lợn là sự sung túc, no đủ, trâu bò là sự khỏe mạnh, bình an cho bà con dân bản.
Trước con vật tế đã mổ và bát tiết đỏ au, chủ tế của các con vật bắt đầu đọc lời khấn tế trước miếu thờ thần đá hộ mệnh. Trước khi kết thúc màn tế lễ, chủ tế thay mặt mọi người trong nội tộc cam kết với thần đá hộ mệnh sẽ không ai đốt, chặt phá cây, không bắn giết thú rừng, không làm điều ác…
“Trước ngày tế lễ, trong bản làng, mái nhà sàn nhà nào cũng tỏa khói để làm đồ lễ cúng. Năm nào cũng vậy, đến ngày lễ “Mể lồ pỉ” nhà nào cũng đều chuẩn bị nhiều món ăn, bày biện một mâm cỗ chật ních và nấu rượu ngô nóng cho mọi người uống.
Trong họ hàng, mọi người góp tiền lại để thịt một con trâu và một con lợn, gà, những con vật này nhà nào cũng phải có, còn chó thì trong dòng họ cứ thay phiên nhau thịt để làm vật cúng tế thần đá. Những ngày như vậy, mặc dù rất bận rộn nhưng vui lắm vì tinh thần đoàn kết cộng đồng rất cao.
Sau khi cúng tế xong, các già làng và chủ tế sẽ có trách nhiệm chia đều đồ cúng cho từng nhà và dành một phần để mời mọi người trong bản cùng lên ăn ở nơi thờ thần đá. Đối với người Lô Lô, lễ vật cúng thần đá được chia đều thì ai cũng được hưởng sự che chở của thần đá”- Trưởng bản Nà Văn Páo cho hay.
 |
| Anh Lang Văn Thọ, Công an viên bản Nà Van, xã Hồng Trị. |
Quan niệm của người Lô Lô về thần đá
Già làng Voọng lý giải: “Từ hồi nhỏ, chúng tôi đã được người già luôn dặn dò và lý giải về ý nghĩa của tục thờ thần đá gắn với việc giữ và bảo vệ rừng, đó là hai việc không thể tách rời bởi vì việc thành tâm thờ cúng sẽ được thần đá và rừng bảo vệ. Các thế hệ cha ông chúng tôi cũng như vậy, lớn lên trong những câu chuyện về rừng và núi đá, cả cuộc đời gắn bó với chúng. Và cũng không biết tục thờ thần đá có từ khi nào, cứ thế hệ trước truyền cho thế hệ sau để bảo vệ rừng mãi xanh tươi”.
Người Lô Lô có tiếng nói riêng nhưng lại không có chữ viết. Hiện nay, chỉ có những người cao niên mới biết làm lễ tế thần bởi vì trước đây đã từng đi theo người già và học thuộc. Để làm lễ cúng thần đá một cách suôn sẻ, thuận lợi thì trước khi làm lễ cúng, chủ tế phải kiêng 3 ngày không ra khỏi nhà, không nói chuyện với ai để tập trung đọc thuộc lại các bài lễ cúng.
Khi cúng lễ phải tập trung trí nhớ vì dài hàng nghìn câu, nếu quên hay sai từ nào, lời cầu không đến tai thần sẽ bị họa giáng xuống toàn dân bản, nhẹ thì súc vật bị chết, nặng thì mọi người bị đau ốm, bệnh tật liên miên.
Anh Lang Văn Thọ, Công an viên bản Nà Van (xã Hồng Trị) cho biết: “Người Lô Lô có lễ thờ thần đá, cúng ma khô, đánh trống đồng cổ vào dịp thờ cúng… chỉ là lưu truyền miệng từ thế hệ này qua thế hệ khác. Việc học thuộc hàng trăm, nghìn câu khấn, tế lễ cũng không phải là điều đơn giản nên thế hệ trẻ cũng không ai kiên trì học đến thành thục.
Do đó, nhiều bản làng dân tộc Lô Lô không có chủ tế thờ cúng phải nhờ người bản khác đến để tiến hành làm lễ. Lễ “Mể lồ pỉ” thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc cũng như ý thức và trách nhiệm cộng đồng dân tộc trong việc bảo vệ và gìn giữ núi rừng”.
Những mái nhà sàn của tộc người Lô Lô dựa lưng vào vách núi bên rừng già tạo nên phong cảnh đẹp hữu tình, thu hút khách du lịch nước ngoài tham quan. Đường vào các bản đều là những hàng cây cổ thụ xếp thành hàng như một bờ rào khổng lồ, có cây mấy người ôm không xuể.
Người dân ở đây cho hay, có những năm khô hạn nhưng vẫn có nước chảy ra từ các khe đá. Mưa lốc đổ xuống ầm ầm như thác nhưng lúa, ngô trên nương rẫy không trôi vì bên trên có rừng ngăn nước.
Cứ làm lễ xong có trời mưa gieo ngô, trồng lúa, chim chóc, thú rừng lại kéo về. Các già làng người Lô Lô cho rằng, tất cả là nhờ những lớp thế hệ luôn đề cao việc giữ và phát triển rừng, thành tâm thờ cúng thần đá hộ mệnh nên thiên nhiên mới ưu ái như vậy./.
