Khó tìm hiểu về nguồn gốc gỗ nhập khẩu
Tại Hội thảo “Kiểm soát tính hợp pháp của gỗ nhiệt đới nhập khẩu (NK)” do Viforest, Tổ chức Forest Trends cùng một số hiệp hội gỗ các địa phương tổ chức hôm 20/4 vừa qua, nhiều doanh nghiệp (DN) cho biết họ rất khó khăn khi tìm hiểu thông tin về nguồn gốc gỗ NK.
Đại diện Công ty Xuất nhập khẩu gỗ Long Hưng, ông Vương Trọng Duy cho biết, từ 5 năm qua, DN đã NK gỗ nguyên liệu từ châu Phi nhưng do quy mô nhỏ nên không có điều kiện để sang nơi xuất kiểm tra nguồn hàng. Tiềm lực của DN cũng hạn chế nên khó kiểm tra tính hợp pháp của giấy tờ.
Không chỉ các DN nhỏ mà ngay với các DN lớn, để hiểu và tuân thủ hết quy định nước sở tại cũng không dễ. Thực tế rất ít DN NK được gỗ trực tiếp từ nhà khai thác mà đều phải qua khâu trung gian.
“Việc yêu cầu nhà cung cấp đưa các giấy tờ pháp lý là rất khó khăn bởi đôi khi còn là bí mật kinh doanh của họ" - ông Duy chia sẻ.
Đại diện Tổng cục Hải quan, ông Đào Duy Tám cho biết, Hải quan đang điều tra 8 DN sản xuất ván ép, gỗ dán xuất khẩu (XK) và bước đầu đã xác định một số DN sử dụng chứng từ xuất xứ chưa đảm bảo, chưa đáp ứng được quy định về nguồn gốc xuất xứ của Việt Nam.
Báo cáo của Viforest và Forest Trends cũng cho thấy chỉ tính riêng năm 2020 Việt Nam có khoảng 240 DN trực tiếp tham gia NK gỗ từ châu Phi. DN có quy mô nhỏ và rất nhỏ đóng vai trò chủ đạo trong hoạt động này.
Gỗ nhập khẩu có tính rủi ro cao…
Năm 2020, trong bối cảnh đại dịch Covid-19, kim ngạch XK gỗ của Việt Nam vẫn tăng trưởng ở mức 2 con số. Chỉ tính riêng 3 tháng đầu năm 2021, kim ngạch XK của ngành đã đạt tương đương với 20% trong tổng kim ngạch của cả năm 2020. “Nếu duy trì được đà tăng trưởng như hiện nay, mục tiêu kim ngạch XK 14-14,5 tỷ USD mà Chính phủ đặt ra cho ngành trong năm 2021 là hoàn toàn có thể kỳ vọng…” - Chủ tịch Viforest Đỗ Xuân Lập khẳng định.
Lượng gỗ có nguồn gốc từ châu Phi NK về Việt Nam khoảng 2-2,5 triệu m3 mỗi năm, tương đương với 40-50% trong tổng lượng gỗ nguyên liệu (gỗ tròn và xẻ). Nguồn gỗ này chủ yếu được sử dụng phục vụ tiêu dùng nội địa. Tuy nhiên, theo tiêu chí phân loại gỗ NK của Nghị định 102/2020/NĐ-CP (NĐ 102) thì đây là nguồn gỗ rủi ro cao.
Tuy nhiên, theo ông Lập, thói quen sử dụng gỗ tự nhiên, gỗ thịt, đặc biệt là các loài gỗ quý vẫn còn tồn tại phổ biến tại Việt Nam. Thói quen này đang gây ra những tổn hại về môi trường cũng như cho cả ngành gỗ… Hiện, Chính phủ Mỹ đang thực hiện điều tra ngành gỗ của Việt Nam dựa trên cáo buộc Việt Nam NK gỗ nhiệt đới bất hợp pháp sử dụng cho tiêu dùng nội địa, một phần được đưa vào XK.
“Thị trường Mỹ hiện tại chiếm trên 60% tổng kim ngạch XK của toàn ngành. Nếu sau điều tra, Chính phủ Mỹ ra lệnh trừng phạt ngành gỗ của Việt Nam thì toàn ngành sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Mục tiêu XK mà Chính phủ đề ra chắc chắn không thể đạt được…” - Chủ tịch Viforest lo lắng.
Tăng cường tính hiệu quả trong thực thi VNTLAS
Hiệp định Đối tác tự nguyện Việt Nam và Liên minh Châu Âu về thực thi Luật Lâm nghiệp, quản trị rừng và thương mại lâm sản (VPA/FLEGT) được Chính phủ Việt Nam và EU ký kết năm 2019 nêu rõ các yêu cầu về tính pháp lý của các mặt hàng gỗ XK giống như các yêu cầu đối với các mặt hàng tiêu thụ nội địa. Nói cách khác, Chính phủ Việt Nam không phân biệt đối xử đối với các mặt hàng phục vụ các thị trường khác nhau về các yêu cầu pháp lý về sản phẩm.
Để triển khai các cam kết trong VPA/FLET, Việt Nam ban hành NSS 102 quy định Hệ thống đảm bảo gỗ hợp pháp (hay còn gọi là Nghị định VNTLAS).
“Kiểm soát tính hợp pháp của gỗ NK là một trong những nội dung trọng tâm của Hiệp định. Gỗ rủi ro NK được kiểm soát thông qua “bộ lọc” về loài rủi ro và vùng địa lý rủi ro. Theo đó, các DN NK gỗ rủi ro vào Việt Nam cần đưa ra các bằng chứng nhằm minh chứng cho tính hợp pháp của gỗ…” - ông Tô Xuân Phúc, chuyên gia Forest Trends lưu ý.
Thực tế cho thấy, các hoạt động kiểm soát của các cơ quan chức năng theo tinh thần của NĐ 102 hiện đang gặp khó khăn, chủ yếu là do thiếu thông tin về chuỗi cung gỗ XK tại các quốc gia cung gỗ cho Việt Nam. Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của ngành.
Tại Hội thảo, nhóm nghiên cứu đã kiến nghị Chính phủ và cộng đồng DN ngành gỗ tiến hành các biện pháp đồng bộ, nhằm tăng cường tính hiệu quả trong việc thực hiện NĐ 102.
Các biện pháp này bao gồm Chính phủ yêu cầu DN NK gỗ từ nguồn rủi ro bổ sung các bằng chứng minh chứng cho tính hợp pháp của gỗ NK và thực hiện các biện pháp giảm thiểu rủi ro. Bên cạnh đó, Chính phủ và các hiệp hội gỗ thiết lập các kênh kết nối với các quốc gia cung gỗ cho Việt Nam, nhằm tìm hiểu các thông tin về chuỗi cung, bao gồm các quy định cụ thể trong các khâu của chuỗi và các rủi ro trong chuỗi.
“Ngành gỗ chỉ có thể đạt được ổn định và phát triển khi rủi ro về tính pháp lý của nguồn cung gỗ NK được giải quyết dứt điểm...” - chuyên gia Forest Trends quả quyết.
