Ngôi chùa thiêng miền Tây lưu giữ hơn 100 mộc bản cổ

Vẻ đẹp bình yên, thanh tịnh chùa Nam Nhã
Vẻ đẹp bình yên, thanh tịnh chùa Nam Nhã
(PLVN) - Mộc bản là kiểu làm sách độc đáo của nước ta bắt nguồn từ triều Nguyễn, là di sản tư liệu thế giới đầu tiên của Việt Nam được UNESCO công nhận ngày 31/7/2009. Tư liệu này chủ yếu được lưu trữ và bảo quản ở Huế, Đà Lạt và rất hiếm có ở miền Tây Nam Bộ. Chùa Nam Nhã ở Cần Thơ là ngôi chùa duy nhất ở miền Tây Nam Bộ lưu giữ giá trị văn hóa cổ độc đáo và quý giá này...

Nơi cất giữ hơn 100 Mộc bản cổ

Chùa Nam Nhã tọa lạc tại số 612, đường Cách mạng Tháng Tám (phường Bùi Hữu Nghĩa, quận Bình Thủy, TP Cần Thơ), còn gọi là Nam Nhã Phật đường. Ngôi chùa này được lão sư Nguyễn Giác Nguyên (học trò Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa) xây dựng vào năm 1895. Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, nơi đây trở thành  căn cứ hoạt động cách mạng của các sĩ phu yêu nước trong phong trào Đông Du.

Đồng thời nơi đây còn là trụ sở kinh tế tài chính nuôi các học sinh xuất dương du học, chống lại chính sách ngu dân của nhà cầm quyền Pháp lúc bấy giờ. Nam Nhã Phật Đường được công nhận là Di tích Lịch sử cấp Quốc gia không chỉ bởi vẻ đẹp kiến trúc trang trọng, mà còn bởi nơi đây gắn liền với các giá trị lịch sử lâu đời. 

 

Theo chân sư thầy Hồ Minh Phong, Trưởng Ban Trị sự Nam Nhã Phật Đường vào dãy nhà phía sau chánh điện, nơi cất giữ hơn 100 Mộc bản có tuổi đời gần thế kỷ, để mục sở thị và cầm tận tay những tấm Mộc bản với kiểu chữ tinh xảo, sắc nét được khắc ngược trên hai mặt của tấm ván.

Trên kệ gỗ, chất đầy những tấm Mộc bản có kích thước không đồng đều, tùy theo từng bộ kinh/sách mà Mộc bản có kích thước lớn nhỏ, dài ngắn khác nhau. Mộc bản chùa Nam Nhã là di sản tư liệu bằng chữ Hán, một số sách quý được in ra từ Mộc bản mà nhà chùa còn lưu giữ đến ngày nay như: “Hoàng Nam địa chí toàn đồ”, “Hải Thượng Lãn Ông y tông tâm lĩnh”, “Kim Cang Kinh Luận”... 

Giới thiệu với chúng tôi, sư thầy Hồ Minh Phong cho biết, loại gỗ được chọn để khắc Mộc bản ở chùa Nam Nhã là gỗ mít và cẩm lai. Nhưng đa phần thường là gỗ mít, vì loại gỗ này có đặc tính mềm dẻo dễ khắc, ít cong vênh và tuổi thọ cao. Bên cạnh đó, không phải loại giấy nào cũng có thể dùng để in sách được, nó phải đáp ứng được hai yêu cầu.

Thứ nhất, giấy phải có độ bền. Thứ hai, giấy phải thấm mực tốt, không bị nhòe khi in. Và giấy dó là lựa chọn hoàn hảo để Nam Nhã Đường in sách tại chùa. Minh chứng là các sách in từ Mộc bản ở đây đều có tuổi thọ trăm năm nhưng mực không bay màu, giấy không mục mà vẫn còn bóng đẹp và rõ chữ.

Mộc bản của chùa Nam Nhã được khắc vào năm 1920, xuất phát từ nhu cầu sử dụng và phổ truyền giáo lí, nhà chùa đã tự dùng Mộc bản để ấn hành sách, chủ yếu là kinh thư và y thư. Vì một số chữ Hán khó, nhiều nét phức tạp nên đòi hỏi thợ khắc phải có tay nghề chắc, có thâm niên mới tạo nên được những nét chạm khắc tinh vi. Cho nên, Nam Nhã Đường đã mời thợ khắc từ đất Gia Định (nay là TP Hồ Chí Minh) xuống để khắc Mộc bản cho chùa.

Kỳ công khắc Mộc bản

Quy trình khắc tùy theo mật độ số trang của sách, số chữ mỗi trang mà thời gian khắc dài hay ngắn. Người thợ cứ làm liên tục mỗi ngày, làm từ sáng đến chiều khi nào mệt thì mới ngưng. Cứ như vậy, tối thiểu cũng phải mất từ ba tháng trở lên mới xong được một quyển. Ngoài ra, vì số lượng trang nhiều mà một số kinh/ sách có đến hai ba thợ cùng khắc một quyển mới hoàn thành kịp.

Khi khắc, người thợ sẽ để tờ giấy văn bản lên mặt gỗ và khắc chữ ngược vào miếng gỗ đó. Đến khi gia công hoàn thành, in ra tác phẩm sẽ cho chữ thuận lại. Lần in thử đầu tiên sẽ đưa người cung cấp nội đung đó kiểm duyệt mức độ chính xác. Ngày xưa, tiếng Hán không có chấm câu nên người thợ không biết ngắt câu ở đâu. Vì vậy, người kiểm duyệt sẽ xem lại và dùng viết lông chấm mực, khuyên vào một vòng tròn dưới những chữ đó để người thợ biết mà thêm vào Mộc bản.

Chùa Nam Nhã là một địa chỉ văn hóa du lịch tâm linh đặc biệt ở TP Cần Thơ
Chùa Nam Nhã là một địa chỉ văn hóa du lịch tâm linh đặc biệt ở TP Cần Thơ  

“Ngoài ra, sau khi in Mộc bản ra giấy, để đóng thành sách, người xưa thường dùng hai cách. Thứ nhất là chiết trang, đó là phương thức xếp từng trang lại tạo thành một quyển như hình cây quạt. Thứ hai là bối diệp trang, người ta sẽ đóng giấy rồi dùng chỉ để buộc bìa giấy bên phải sách. Quy tắc đóng sách này bắt nguồn từ cách làm của những nhà truyền đạo Trung Hoa, những cao tăng này sẽ viết kinh trên lá bối (giống như lá cọ). Sau đó dùng chỉ để xỏ từng lá lại với nhau.

Từ đó, người Trung Hoa mới vận dụng công thức này, sáng tạo ra cách buộc giấy sách và đặt tên là bối diệp. Hiện tại, trong Nam Nhã Đường cũng làm theo cách làm này, tự in Mộc bản và tự xỏ thành quyển”- thầy Hồ Minh Phong cho biết.

Bàn về giá trị số Mộc bản hiện thời, Trưởng Ban Trị sự Nam Nhã Phật Đường cho rằng, cần nhìn nhận đây là một nguồn sử liệu quý giá của Tây Nam Bộ. Thứ nhất, nó được xem như vật chứng cho thấy Long Tuyền - Bình Thủy trăm năm trước tuy là vùng đất trẻ nhưng đã có nhiều người có tri thức. Qua đó, còn thể hiện được rằng người dân nơi đây rất quan tâm vấn đề học vấn, bởi vì nơi nào có nhu cầu đọc sách, nơi đó có nhu cầu làm ra sách.

Thứ hai, nhìn từ góc độ mỹ thuật truyền thống cho thấy kỹ nghệ in ấn, trình độ chế tác thủ công đặc sắc, không chỉ là một bản san khắc đơn thuần. Được biết, Cục Văn thư lưu trữ, Viện Hán - Nôm từng nhiều lần đến nghiên cứu những tư liệu này và ngỏ ý muốn nhà chùa hiến một ít Mộc bản về trưng bày. Tuy nhiên phía nhà chùa đã từ chối vì Mộc bản vẫn đang được sử dụng để in kinh/sách phục vụ tại đây.

Tự hào ngôi chùa duy nhất có Mộc bản ở miền Tây

Theo thống kê, tại Nam Nhã Đường hiện có khoảng hơn 60 Mộc bản còn sử dụng tốt, cho chữ in ra rõ ràng, đẹp. Hơn 30 bản còn lại, một số bị mọt ăn, một số chữ đã mòn, chất lượng không còn đáp ứng được yêu cầu. Mộc bản sử dụng dễ nhưng việc bảo quản lại khó. Trải qua trăm năm, Mộc bản chùa Nam Nhã chịu ảnh hưởng trực tiếp từ khí hậu miền Nam rất nhiều nên có không ít biến đổi.

Đặc biệt, mùa nước ngập là thời điểm dễ phát sinh mối mọt nhất. Hơn nữa, vì Mộc bản của chùa chủ yếu là gỗ mít nên nên lâu dần sẽ sinh ra loại côn trùng phá hủy. Vì vậy mà hàng năm nhà chùa đều thuê đơn vị chuyên diệt mối mọt đến xử lý, ủ thuốc. Quy trình ủ thuốc này nhằm hạn chế vấn đề mọt phát sinh cũng như tiêu diệt ấu trùng của mọt, nhờ đó bảo quản được và tăng tuổi thọ cho Mộc bản. 

Cận cảnh một trang Mộc bản còn gần như nguyên vẹn
Cận cảnh một trang Mộc bản còn gần như nguyên vẹn 

Mộc bản là kiểu làm sách độc đáo của nước ta bắt nguồn từ triều Nguyễn, là di sản tư liệu thế giới đầu tiên của Việt Nam được UNESCO công nhận ngày 31/7/2009. Tư liệu này chủ yếu được lưu trữ và bảo quản ở Huế, Đà Lạt và rất hiếm có ở miền Tây Nam Bộ. Những người đầu tiên khai phá, di dân vào vùng đất mới này một phần là những tá điền, nông phu do quan lại triều Nguyễn chiêu mộ vào khẩn hoang. Khi đến, họ không chỉ mang theo tài sản, lối sống mà còn cả văn hóa và tri thức.

Tuy nhiên, lại nảy sinh vấn đề không bảo quản được sách mang theo do khí hậu miền Nam nóng ẩm. Chính vì vậy, họ quyết định đem theo nghề in Mộc bản vào Nam. Lúc đầu, chỉ có hai trung tâm văn hóa chính của miền Nam như Sài Gòn - Gia Định, Biên Hòa – Đồng Nai thì mới có Mộc bản. Tuy nhiên, sau đó dòng chảy tri thức này đã lan rộng xuống miền Tây.

Tin cùng chuyên mục

Bụt trong con sinh chưa?

Bụt trong con sinh chưa?

(PLVN) - Tháng Tư là mùa Bụt sinh, mùa sen nở. Trong tâm mỗi chúng ta đều có một đức Phật. Cũng giống như trong một cái đầm hay một cái ao, nếu biết gieo vào và ươm mầm, nhất định ta sẽ trồng được những đóa sen thơm.

Đọc thêm

Những ngọn gió ngát hương…

Những ngọn gió ngát hương…
(PLVN) - Như là đất, là nước, là ánh mặt trời, là lá hoa và những ngọn gió thơm hương... cứ tự tại, an nhiên và cần mẫn dâng hiến cho đời. Lặng lẽ, khiêm cung nhưng cũng đầy kiêu hãnh.

Đền Bạch Mã – Tứ linh xứ Nghệ

Quảng cảnh đền Bạch Mã.
(PLVN) - Bạch Mã là ngôi đền có vị trí đặc biệt trong đời sống văn hóa tinh thần và tâm linh của nhân dân trên mảnh đất Nghệ Tĩnh. Ngôi đền này được xếp thứ 3 trong hàng ngũ "tứ linh": "Nhất Cờn, nhị Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng". 

Phật hiệu A Di Đà và Pháp môn Tịnh độ

Phật hiệu A Di Đà và Pháp môn Tịnh độ
(PLVN) - Sức lan tỏa của pháp môn Tịnh độ và hình ảnh Đức Phật A Di Đà đã đi vào tâm thức người Việt Nam cả trong cách chào hỏi. Niệm Nam mô A Di Đà Phật là đã nói thật nhiều, nói hết tất cả những ý nghĩa sâu xa của Phật đạo...

Thắp sáng lòng biết ơn

Thắp sáng lòng biết ơn
(PLVN) - Thắp sáng lòng biết ơn và ý thức về nguồn cội chính là làm cho tâm thức văn hóa của dân tộc trở thành nguồn mạch, thành dòng nhựa sống nuôi dưỡng tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái và hiếu hạnh dân tộc Việt.

Hạ về, sen nở mừng ngày Phật đản sinh

Hạ về, sen nở mừng ngày Phật đản sinh
(PLVN) - Ngày mùng 8 tháng 4 là ngày Bụt ra đời. Gần 3000 năm trước, từ bước chân của con người vĩ đại ấy, nhân loại được biết đến một sự thật lớn: “Tất cả chúng sinh đều có tính Bụt”.

Những nẻo đường hóa duyên

Những nẻo đường hóa duyên
(PLVN) - Không nhất thiết phải tới chùa mới có thể làm công quả, mới có thể thấy Phật. Càng không phải ở nơi những vị tu hành, mới thấy được bóng dáng của một Thiền sư.

Điển tích Chùa Bổ Đà có vườn tháp lớn nhất Việt Nam, lưu giữ bộ mộc bản kinh Phật cổ nhất

Một góc chùa Bổ Đà.
(PLVN) - Chùa Bổ Đà là Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt. Chùa là quần thể lớn, tọa lạc tại thôn Thượng Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang - danh lam cổ tự nổi tiếng của xứ Kinh Bắc xưa. Chùa Bổ Đà có điển tích huyền bí, cũng như có vườn tháp lớn nhất Việt Nam, lưu giữ bộ mộc bản kinh Phật cổ nhất.

Dấu xưa thời khẩn hoang lập ấp ở ngôi đình cổ nhất phương Nam

Ngôi đình với kiến trúc truyền thống độc đáo vẫn đứng vững theo thời gian.
(PLVN) - Đình Thông Tây Hội (phường 11, quận Gò Vấp, TP HCM) đã có từ hơn 3 thế kỷ trước, từ thuở những nhóm cư dân đầu tiên xuôi Nam vượt ngàn dặm đường đến vùng Gia Định mở đất. Trải qua bao biến thiên dâu bể, ngôi đình cổ nhất đất Nam Bộ này vẫn còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa - tín ngưỡng tốt đẹp của dân tộc và nghệ thuật kiến trúc truyền thống độc đáo.

Ngôi đền thiêng thờ vị thần “hộ dân bảo quốc” suốt 4000 năm lịch sử

Toàn cảnh đền Đồng Cổ.
(PLVN) - Đó là đền Đồng Cổ thờ thần Đồng Cổ - vị thần có công lớn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Ngôi đền tọa lạc tại làng Đan Nê (xã Yên Thọ, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa) tương truyền có từ thời Hùng Vương, soi bóng xuống hồ bán nguyệt, bên cạnh là núi Tam Thai có quán Triều Thiên trên đỉnh nhìn xuống toàn cảnh sông Mã.

longformNgôi đền thiêng 1500 tuổi nơi phát tích bài thơ Thần “Nam quốc sơn hà“

Đền Xà.
(PLVN) - Đền Xà thờ đức thánh Tam Giang, tọa lạc tại thôn Xà Đoài, xã Tam Giang (huyện Yên Phong, Bắc Ninh) có niên đại từ thế kỷ 6 đã được xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1988. Ngôi đền thiêng cũng là nơi phát tích bài thơ Thần “Nam quốc sơn hà” - bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta. 

Đình Quan Lạn – Ngôi đình thiêng 300 tuổi bên sóng nước Vân Đồn

Đình Quan Lạn đã có lịch sử hơn 300 năm.
(PLVN) - Đình Quan Lạn (xã Quan Lạn, huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh) được xây dựng ở giữa làng, nhìn ra vịnh biển nơi có ba hòn đảo tạo nên bức bình phong, phía sau tựa vào năm ngọn núi... Các bậc tiền đã xây dựng ngôi đình Quan Lạn với lối kiến trúc độc đáo ghi dấu ấn văn hóa của người Việt trên vùng biển Đông Bắc. Điều đó không chỉ được thể hiện qua sự độc đáo của kiến trúc mà còn ngay trong lễ hội có một không hai của đình Quan Lạn. 

Ngôi đình 300 tuổi đẹp nhất xứ Kinh Bắc còn tồn tại đến ngày nay

Đình Bảng là một trong những ngôi đình làng đẹp nhất xứ Kinh Bắc.
(PLVN) - Trong suốt gần 300 năm, trải qua hàng loạt những biến cố của lịch sử dân tộc ngôi đình làng Đình Bảng (thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh) vẫn đứng vững. Đình làng Đình Bảng từ lâu đã được coi là một trong những ngôi đình đẹp nhất xứ Kinh Bắc và cả Việt Nam, bởi đây là một công trình kiến trúc cổ đồ sộ chứa đựng giá trị nghệ thuật trang trí gỗ truyền thống đặc sắc. 

Cổ tự trăm tuổi với tập tục “đánh kẻ tiểu nhân” ở Sài Gòn

 Hội quán Ôn Lăng được cộng đồng người Hoa xây dựng năm 1740.
(PLVN) - Được xây dựng từ gần 300 năm trước, Hội Quán Ôn Lăng (đường Lão Tử, phường 11, quận 5) là điểm đến linh thiêng trong cộng đồng người Hoa ở TP HCM. Nơi đây nhiều năm qua được biết đến với tập tục có một không hai - “đánh kẻ tiểu nhân”, mang ý nghĩa cầu may mắn, bình an đồng thời xua đuổi những điều xui xẻo, những “kẻ tiểu nhân” đi theo quấy rối mình.