Người gìn giữ những báu vật thiêng liêng của người Thái đen

“Báu vật” của Mường Lò- ông Lò Văn Biến và vợ
“Báu vật” của Mường Lò- ông Lò Văn Biến và vợ
(PLO) - Tới đất Mường Lò (Văn Chấn, Yên Bái ), có một nghệ nhân mà khi hỏi tới, bạn sẽ được chỉ tới tận nhà…Ông đang gìn giữ những báu vật thiêng liêng của người Thái đen …

Qua cánh đồng Mường Lò xanh miên man vào thị xã Nghĩa Lộ, nhà ông ở tận cuối bản Cang Nà. Nói là phường, nhưng những mái nhà sàn giản dị nơi này vẫn mang bóng dáng của những bản làng miền sơn cước…   

Một bung thóc và… đắm say
Mới gặp, khó ai đoán ông Lò Văn Biến đã bước sang tuổi 83 bởi vẻ ngoài nhanh nhẹn, hài hước và đầy chất nghệ sỹ. Vợ ông – bà Lò Thị Poong - kém gần 20 tuổi, vốn là một trong những cô gái Thái đen xinh đẹp nhất đất Mường Lò trong đội múa xoè do ông làm đội trưởng. Ngót 50 năm nên nghĩa vợ chồng, họ vẫn giữ được tình yêu như thưở nào. Giờ bà làm trưởng nhóm đội xoè, và 6 điệu xoè cổ do ông nhiều năm tìm kiếm nay đã “nở hoa” trên mảnh đất này…
Mời ly rượu này đắm say…
Mời ly rượu này đắm say… 
Mường Lò chính là đất tổ của người Thái Tây Bắc Việt Nam, là quê hương của sáu điệu xòe cổ, khởi nguồn cho hơn ba mươi điệu xòe của người Thái Tây Bắc. Từ thuở thơ bé, ông Biến muốn nuốt lấy từng lời những điệu khắp - hát, ngâm, hò của bà, của mẹ. Thấy con thông minh, lại ham học hỏi, bố mẹ cho ông đi học.
Ngày ấy cả vùng chỉ có ông mo Lò Văn Phớ là giỏi chữ Thái, mỗi đêm học phải trả công một bung thóc 15 kg. Chữ Thái cổ khó học bởi không có dấu ngắt câu và dấu thanh điệu, hệ thống phụ âm thay thế cho dấu thanh lại rất phức tạp. Ðược hai đêm, người bạn cùng học bỏ dở vì không theo được; còn ông chỉ sau năm đêm miệt mài với than củi viết trên mo cau đã biết ghép vần và đọc được.
Học hết tiểu học, sau khi Nghĩa Lộ được giải phóng tháng 10/1952, ông Biến tham gia dạy bình dân học, rồi đi học sơ cấp Sư phạm đặt tại Khu Tự trị Thái Mèo. Năm 1956  ra trường, ông về Than Uyên (nay thuộc Lai Châu) dạy học, dạy song ngữ - chữ Thái và chữ quốc ngữ. Đến năm 1963, ông  về Mường Lò dạy học rồi làm Trưởng ban Văn hóa Giáo dục của xã.  
Ông dành nhiều thời gian sưu tầm những pho sách cổ viết bằng chữ Thái trên những tờ giấy dó, hay những cuốn sách màu thời gian đã nhuộm đen, rách nát không còn nhìn rõ chữ. Ông lang thang khắp các thôn bản sưu tầm những câu dân ca, điệu múa, những bài cúng bản, cúng ma… rồi ghi chép dịch ra thành sách. Lo sự mai một về chữ viết của người Thái đã được sáng tạo từ ngàn năm trước do cha ông để lại, ông mở lớp dạy chữ Thái ngay tại nhà cho con cháu và những ai yêu mến chữ Thái.
Năm 2006, ông soạn thành giáo trình 100 tiết dạy chữ Thái. Khi nghe tin ông Lò Văn Biến dạy chữ Thái cổ, hai sinh viên người Nhật là Hakiga Namasao và Okada Masasi từ Hà Nội tìm lên học; rồi Du Tỷ - người Thái Lan- và tiến sĩ người Pháp tên là Răcđơmon cũng xin được làm học trò.
Những pho sách cổ mà ông gìn giữ
Những pho sách cổ mà ông gìn giữ 
Không chỉ yêu chữ Thái cổ, ông Lò Văn Biến còn say mê sưu tầm, dịch sách cổ viết bằng chữ Thái: Cầm Hánh đánh giặc cờ vàng; Tìm hiểu tục cúng vía dân tộc Thái đen Mường Lò; Cúng mường, cúng bản; Lễ hội Hạn Khuống; Cúng người chết về Mường trời (Xống phi tai); Cúng vía trâu (Tam khuôn quai)…
Ông kể, thông điệp của người xưa được ghi trong sách cúng cũng như được truyền miệng từ thế hệ này sang thế hệ khác: Mường Lò là đất tổ của người Thái đen ở Việt Nam và một số nước trên thế giới. Hàng năm, nhiều người Thái đen ở Mỹ, Thái Lan, Lào… đã tới Mường Lò thăm quê cha đất tổ (đin pẩu pú) của người Thái đen, thăm thác Nặm Tốc Tát - nơi người Thái đen khi băng hà linh hồn đều tới đó tắm rửa trước khi ngược theo dòng thác lên Mường Trời.

Chỉ khi nào không “xoè” được nữa…

“Đến giờ tôi vẫn còn nhớ như in những buổi theo mế đi xem múa xòe, khiến tôi có niềm say mê đi khắp nơi truyền dạy lại những mình chắt lọc được, mặc cho  những đêm ướt sũng người rong xe 4 - 5km đường đồi để về đến nhà”. Giờ, ông vui khi cứ tối đến, chị em trong bản tạm gác lại những lo toan đồng áng, gia đình để thắt lưng ong, mặc áo cóm, quấn dây xà tích sẵn sàng cho buổi tập. Phụ nữ Thái vẫn thường bảo nhau “váy áo phải đẹp thì xòe mới dẻo, mới hay được”. Hằng năm cứ vào cuối tháng 9 hoặc đầu tháng 10, khi mùa vụ đã gặt xong cây ngô đông phủ màu xanh trên các thửa ruộng là khi thị xã mở hội xoè.
Mường Lò là cánh đồng lớn thứ hai ở miền núi phía Bắc, chỉ sau Mường Thanh - Điện Biên (còn hai cánh đồng nhỏ hơn là Mường Than - Than Uyên và Mường Tấc - Phù Yên). Nếp Tú Lệ, tẻ Mường Lò đã thành danh từ lâu. Hương thơm của hạt gạo nơi này đã bay xa, vượt núi non đến nhiều nơi được rất đông người biết đến.
Những cô bé Thái đen nhỏ xíu đã thuộc điệu xoè cổ
Những cô bé Thái đen nhỏ xíu đã thuộc điệu xoè cổ 
Điệu múa “Khắm khăn mơi lẩu” nghĩa là “Nâng khăn mời rượu” chỉ có ở người Thái đen đất Mường Lò và cũng chỉ có ở đây, bạn mới có thể được nâng chén cùng lời ca mời rượu, cùng điệu Xòe Thái dập dìu bên bếp lửa nhà sàn. Bởi không ai có thể từ chối chén rượu do những người phụ nữ chưng cất từ hạt gạo họ làm ra, men rượu và men tình người đã kết nối tình thân giữa chủ và khách, tình đoàn kết anh em của các dân tộc ngày càng bền chặt hơn.
Một buổi chiều chân núi, bên mâm rượu với canh rêu suối, châu chấu rang khô và thịt trâu sấy bản Đêu, Mường Lò bạn sẽ chẳng thể cầm lòng bên ly rượu đầy: “Ly rượu đầy như tấm lòng không bao giờ vơi / Anh có muốn làm quen / Anh hãy uống cạn ly này / Một ly là để em chào / Hai ly là để làm quen / Em không biết hát / Em hát không hay / Em vẫn hát mời anh ly rượu này...”.
Đó cũng là lời tâm sự gan ruột của người nghệ sỹ già một đời đau đáu với những báu vật của Mường Lò: “Sống cả đời với khèn bè, áo cóm, với múa xòe rồi, đâu có cần phải được vinh danh nghệ nhân. Lúc nào mòn chân, mỏi gối, mắt mờ tay chậm mà không “xòe” được nữa, lúc ấy mới thực sự đáng buồn…”

Đọc thêm

Trung tâm hỗ trợ phụ nữ và trẻ em gái bị bạo lực: Nơi bình yên tìm về

Ngôi nhà Ánh Dương ở Thanh Hóa chính thức đi vào hoạt động từ tháng 1/2022. (Ảnh: HLHPNVN)
(PLVN) -  Với nạn nhân bị bạo lực giới nói chung và bạo lực gia đình nói riêng, để “bình yên tìm về” là cả một hành trình dài. Nhưng qua mô hình Trung tâm dịch vụ một cửa hỗ trợ phụ nữ và trẻ em gái bị bạo lực - Ngôi nhà Ánh Dương, trong hành trình đó, họ không đơn độc. Với nhiều người, hạnh phúc, bình yên đã thực sự trở lại.

Ngăn chặn ma túy “núp bóng” thuốc lá điện tử

Hiện nay chỉ có một số ít cơ quan có năng lực xét nghiệm phát hiện ma túy tổng hợp được như: Viện Giám định Pháp y – Bộ Y tế, Viện Khoa học hình sự - Bộ Công an. (Nguồn ảnh: Thanh Loan)
(PLVN) -  Trong những năm gần đây, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới hay còn gọi là thuốc lá mới đã xuất hiện trên toàn thế giới với hai dòng sản phẩm chính là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho hay, khoảng từ năm 2015, các sản phẩm thuốc lá mới bắt đầu du nhập vào Việt Nam và nhanh chóng thu hút giới trẻ.

Thuốc lá điện tử gây ảo giác, loạn thần

4 trường hợp là học sinh nhập viện do ngộ độc sau khi hút thuốc lá điện tử. (Ảnh: Bệnh viện Bãi Cháy)
(PLVN) - Thời gian qua, tại một số bệnh viện đã tiếp nhận một số bệnh nhân đến điều trị có liên quan đến hút thuốc lá điện tử. Điều đáng lưu ý là hầu hết, bệnh nhân đến bệnh viện do có dấu hiệu đau đầu, lo âu, mất ngủ, rối loạn hoảng sợ, có một vài trường hợp có dấu hiệu loạn thần, ảo giác. Vấn đề này ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe tâm thần của người sử dụng.

Sôi nổi Hội thi “Nghi thức Đội TNTP Hồ Chí Minh” tỉnh Bạc Liêu

Sôi nổi Hội thi “Nghi thức Đội TNTP Hồ Chí Minh” tỉnh Bạc Liêu
(PLVN) - Hòa chung không khí thi đua sôi nổi của thiếu nhi cả nước, thiếu nhi Bạc Liêu đã và đang ra sức thi đua rèn luyện, học tập, thực hiện các công trình, phần việc Măng non lập thành tích chào mừng để kỷ niệm 82 năm Ngày thành lập Đội TNTP Hồ Chí Minh (15/5/1941 – 15/5/2023), làm quà nhân kỷ niệm 133 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2023).

Đừng coi thường say nóng, say nắng

Ảnh minh họa. (Nguồn: baochinhphu.vn)
(PLVN) -  Dù miền Bắc mới bước vào đợt nắng nóng gay gắt diện rộng thứ 2 kể từ đầu mùa nhưng nhiệt độ cao nhất ở nhiều nơi mấy ngày qua đều chạm hoặc vượt ngưỡng 40 độ C. Dự báo, thời gian tới sẽ xuất hiện nắng nóng nhiều hơn và gia tăng về cường độ trên phạm vi toàn quốc.