LTS: Việt Nam đã và đang hội nhập ngày càng sâu, rộng hơn trong ngôi nhà chung toàn cầu. Và cho dù ở mỗi quốc gia có những hoàn cảnh, thể chế, đặc thù riêng nhưng qua những câu chuyện ở xứ người, nước người mà Pháp luật Việt Nam giới thiệu ở đây để độc giả có thêm một góc nhìn suy ngẫm.
Thu giữ giấy phép lái xe là hạn chế quyền của người dân
Tuy nhiên, có một bất cập lớn tồn tại trong cách thủ tục xử phạt này. Tại Mỹ, giấy phép lái xe không chỉ đơn thuần là bằng lái xe, mà còn được xem là loại giấy tờ chứng minh nhân thân quan trọng do Chính phủ cấp cho tất cả mọi hoạt động trong cuộc sống của họ. Người dân không thể sử dụng giấy phép thay thể để thanh toán séc, mua bia rượu, thuê xe, lấy đơn thuốc, lên máy bay hoặc thực hiện bất kỳ công việc nào có yêu cầu chứng minh nhân thân cần có ảnh.
Với lý do đó, một dự luật bởi Thượng nghị sĩ Michael Noland đã loại bỏ thao tác thu giữ giấy phép lái xe trong thủ tục xử phạt vi phạm giao thông của tiểu bang, bắt đầu từ tháng 3/2014.
Tất cả các tiểu bang của Mỹ đều ủng hộ và áp dụng điều này. Theo các nhà lập pháp, tịch thu giấy phép lái xe của ai đó do vi phạm giao thông không đảm bảo họ sẽ tuân thủ nộp phạt. Trong nhiều trường hợp, một số sai sót nhỏ của người dân dẫn đến việc họ vi phạm giao thông và không nhất thiết phải nhận hình phạt nặng nề như tước giấy phép lái xe tạm thời.
Cũng như các nước châu Âu, pháp luật Mỹ áp dụng hình thức tính điểm trong xử lý vi phạm giao thông. Theo đó, các hành vi như vượt tốc độ, đỗ xe sai chỗ, vượt đèn đỏ, cản trở người thi hành công vụ… được tính một điểm hoặc nhiều hơn tuỳ theo mức độ vi phạm, quy định của từng bang. Số điểm này được cộng dồn đến một ngưỡng nhất định, chủ sở hữu giấy phép lái xe có thể sẽ nhận được quyết định thu hồi bằng lái hoặc phải tham gia các khoá đào tạo về pháp luật đường bộ để cải thiện “điểm số” của mình.
 |
| CSGT Mỹ không được thu giữ GPLX chỉ trừ trường hợp đặc biệt |
Mặc dù, quy định pháp luật không cung cấp cho cảnh sát thẩm quyền được thu giữ giấy phép lái xe trong xử lý vi phạm giao thông. Mặt khác, người lái xe có nghĩa vụ cung cấp thông tin như tên, địa chỉ và xuất trình các giấy tờ liên quan cho Cảnh sát Giao thông khi được yêu cầu. Nhưng vẫn có trường hợp ngoại lệ theo quy định của Bộ phương tiện giao thông Mỹ (DMV).
Theo đó, một số sĩ quan cảnh sát cấp cao được bắt giữ hoặc tịch thu bằng lái xe của tài xe có dấu hiệu nếu điều khiển phương tiện giao thông có thể gây nguy hiểm đến an ninh an toàn công cộng do tình trạng thể chất hoặc tình thần. Cảnh sát trực tiếp xử lý vụ việc phải thông báo và chuyển tiếp vụ việc cho DMV trong vòng 24 giờ với báo cáo rõ ràng về hành vi phạm tội hoặc vi phạm. Như vậy, Cảnh sát Giao thông có thể thay mặt DMV trong trường hợp này thu giữ giấy phép lái xe của người tham gia giao thông, nhưng chỉ trong những điều kiện nhất định.
Nhìn lại luật Việt Nam
Khác với pháp luật nhiều nước trên thế giới, theo pháp luật Việt Nam hiện hành cho phép Cảnh sát Giao thông có quyền thu giữ giấy phép lái xe của người lái xe để đảm bảo việc chấp hành quyết định xử phạt. Điều này được quy định tại Điều 125 Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 như sau: Trong trường hợp chỉ áp dụng hình thức phạt tiền đối với cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính thì người có thẩm quyền xử phạt có quyền tạm giữ một trong các loại giấy tờ theo thứ tự: giấy phép lái xe hoặc giấy phép lưu hành phương tiện hoặc giấy tờ cần thiết khác có liên quan đến tang vật, phương tiện cho đến khi cá nhân, tổ chức đó chấp hành xong quyết định xử phạt. Nếu cá nhân, tổ chức vi phạm không có giấy tờ nói trên, thì người có thẩm quyền xử phạt có thể tạm giữ tang vật, phương tiện vi phạm hành chính, trừ trường hợp khác theo luật định. Như vậy, sau khi người vi phạm nộp đủ tiền phạt, người này sẽ được trả lại giấy phép lái xe.
Tuy nhiên, với định hướng nộp phạt trực tuyến như hiện nay, thì thủ tục trả lại giấy phép lái xe cho người dân vẫn chưa được quy định rõ ràng, đảm bảo thuận lợi cho người dân. Trước đây, người vi phạm có 2 lựa chọn là nộp phạt tại chỗ hoặc ra kho bạc nộp. Sau khi nộp phạt xong, nhân viêc kho bạc sẽ phát hành một tờ biên lai. Người vi phạm mang biên lai này về trình cho người phạt hoặc cơ quan của người xử phạt (Phòng Cảnh sát Giao thông, Đội Cảnh sát Giao thông .... được ghi trong quyết định xử phạt) để xuất trình, lấy lại giấy tờ.
Như vậy, việc nộp phạt trực tuyến vốn để giảm thiểu các thủ tục, giúp thuận tiện cho người dân nhưng quy định về thu giữ giấy phép lái xe vẫn phát sinh việc đi lại sau khi nộp phạt đề lấy lại giấy tờ. Theo những phân tích trên, việc thu giữ giấy phép lái xe chưa chắc đảm bảo người dân chấp hành nộp phạt trực tuyến, mà còn làm ảnh hưởng đến các hoạt động khác trong cuộc sống của họ mà cần đến giấy phép lái xe.
Mặt khác, trong pháp luật Việt Nam hiện hành về giao thông đường bộ vẫn tồn tại những mâu thuẫn chồng chéo. Đơn cử, Luật Giao thông đường bộ năm 2008 quy định các hành vi bị nghiêm cấm bao gồm: Điều khiển xe cơ giới không có giấy phép lái xe theo quy định.
Còn theo Điều 82 Nghị định 100/2019/NĐ-CP quy định:“Trong thời gian bị tạm giữ giấy phép lái xe, người lái vẫn được phép điều khiển phương tiện tham gia giao thông. Khi bị cảnh sát kiểm tra, người này có thể xuất trình biên bản xử phạt giao thông. Biên bản này có giá trị thay thế cho giấy tờ xe bị thu giữ. Chỉ khi quá thời hạn hẹn đến giải quyết trong biên bản xử phạt mà người này vẫn chưa đến cơ quan công an để tiến hành xử phạt mà vẫn tiếp tục lái xe sẽ bị áp dụng xử phạt như hành vi không có giấy tờ”.
 |
| Việc Cảnh sát Giao thông thu giữ giấy phép lái xe của người vi phạm giao thông ở Việt Nam có nhiều bất cập |
Tuy nhiên, biên bản xử phạt có thay thế được giấy phép lái xe không lại là một câu hỏi. Những nhà làm luật của bang Illinois (Mỹ) đã nhận thấy những bất cập của việc sử dụng biên bản xử phạt không thể thay thế cho giấy phép lái xe. Như vậy, theo pháp luật của Mỹ hiện hành, việc lái xe không có giấy phép lái xe (không chấp nhận biên bản xử phạt giao thông thay thế) xếp vào hành vi tham gia giao thông không có giấy phép, được coi là một hành vi vi phạm pháp luật.
Như vậy, việc thu giữ giấy phép lái xe rõ ràng ảnh hưởng đến quyền tự do đi lại của công dân nước này. Nhìn lại Việt Nam, những quan điểm trên vẫn chưa được làm rõ, dẫn đến những thủ tục rườm rà, thiếu nhất quán trong xử lý vi phạm giao thông hiện nay.
Thủ tướng đặt câu hỏi: Tại sao các nước không thu giữ giấy phép lái xe mà Việt Nam lại làm? Đây là một câu hỏi đáng suy ngẫm đối với các cơ quan chức năng. Trong khi Chính phủ đang đặt ra chủ trương giảm thiểu, đơn giản hoá các thủ tục hành chính, thiết nghĩ, người làm luật cần nhìn nhận đúng đắn hơn về bản chất và vai trò của giấy phép lái xe.
Liệu giấy phép lái xe có thể được coi là một loại tài sản như phương tiện giao thông mà được áp dụng phương pháp thu giữ? Việc thu giữ giấy phép lái xe có thật sự giải quyết được vấn đề ý thức chấp hành pháp luật của người dân và hiệu quả xử phạt hành chính? Thu giữ giấy phép lái xe có ảnh hưởng đến các quyền của người dân và cuộc sống của họ hay không?
