Bài học đổi mới tư duy quản lý rừng tại Alaska

Các tình nguyện viên trong cộng đồng bảo tồn rừng ở thành phố Sitka (Alaska).
Các tình nguyện viên trong cộng đồng bảo tồn rừng ở thành phố Sitka (Alaska).
(PLVN) - Quản lý rừng cộng đồng từ lâu đã “ăn sâu” vào văn hoá và lối sống hàng ngày của người dân Alaska (Mỹ). Họ hiểu rằng, khi các thị trấn, thành phố phát triển, giá trị của cây cối và rừng cũng tăng lên. Và ngược lại, khi hệ sinh thái rừng phát triển thì người dân sẽ được hưởng lợi tốt hơn từ các dịch vụ từ rừng. 

Cộng đồng cung cấp thông tin để hành động

Năm 2010, Sở Lâm nghiệp tiểu bang Alaska đã nhận được sự hỗ trợ tài chính từ Bộ nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) để thiết lập và duy trì các chương trình quản lý rừng cộng đồng (AFC – Alaska Community Forestry) trên khắp địa bàn.

Nội dung chính của AFC bao gồm: xây dựng kế hoạch quản lý và kiểm kê rừng, cây trong đô thị; lựa chọn trồng các loài cây phù hợp cho các vị trí khác nhau; tỉa cành và chăm sóc cây xanh trong khu vực dân cư sinh sống; theo dõi, chẩn đoán sức khoẻ của cây; xây dựng các tiêu chuẩn, quy tắc chung tại địa phương về cách bảo tồn và duy trì cây xanh công cộng; khuyến khích các sáng kiến từ cộng đồng; tuyên truyền nhận thức về các lợi ích môi trường, kinh tế và xã hội khi rừng cây khoẻ mạnh mang lại cho cộng đồng; kêu gọi các tình nguyện viên trồng và chăm sóc cây xanh …. 

Trên thực tế, trước khi có chương trình AFC, các cộng đồng dân cư ở tiểu bang Alaska đã nhận thức được vai trò của mình trong công tác bảo tồn và phát triển rừng. Đơn cử năm 2009, thành phố Anchorage đã phát động kiểm kê tất cả các cây công cộng trên toàn địa bàn thành phố, từ đó thống kê về loài, kích thước, hiện trạng, nhu cầu bảo tồn và giá trị kinh tế ước tính của mỗi cây.

Thành phố Anchorage thực hiện kiểm kê và lập bản đồ toàn bộ cây cối trên địa bàn từ năm 2009.
Thành phố Anchorage thực hiện kiểm kê và lập bản đồ toàn bộ cây cối trên địa bàn từ năm 2009. 

Tất cả dữ liệu được nhập vào Hệ thống Thông tin Địa lý (GIS) của thành phố. Hệ thống này cũng được truy cập và sử dụng bởi tất cả các cơ quan chức năng của thành phố trước khi xây dựng và ban hành các kế hoạch hành động. Không lâu sau đó, thành phố Anchorage đã công bố Kế hoạch Quản lý Lâm nghiệp, trong đó đưa ra các chiến lược, mục tiêu về việc cải thiện sức khoẻ của rừng trong đô thị hiệu quả mà không lãng phí nguồn lực, chi phí, nhấn mạnh vai trò và trách nhiệm của người dân địa phương.

Theo Báo cáo Đánh giá đất lâm nghiệp của Anchorage, bản đồ quy hoạch cây cối trong thành phố được tạo lập nhằm phục vụ công tác quản lý và đánh giá thường xuyên hiện trạng rừng, cây. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng có thể dự trù các dịch vụ môi trường cần thiết cũng như xác định các mối đe doạ đến sự phát triển bền vững của hệ sinh thái rừng sớm hơn, chính xác hơn. 

Theo đó, nhiều thị trấn, thành phố và các cộng đồng dân cư cũng phát động việc kiểm kê cây xanh tại khu vực của mình và nơi công cộng, nhằm cung cấp kho dữ liệu chung cho chính quyền địa phương cũng như chính quyền tiểu bang, liên bang ban hành định hướng, kế hoạch phù hợp với thực tế. Có thể kể đến thành phố Homer, quận Ketchikan Gateway, cộng đồng người da đỏ Metlakatla (MIC), thành phố Sitka, thành phố Soldotna, thành phố Wasilla, Hợp tác xã Lâm nghiệp Đô thị Juneau, …

Bản kiểm kê bao gồm các thông tin về loài, kích thước, hiện trạng, nhu cầu bảo dưỡng và giá trị kinh tế của từng cây. Dữ liệu được đưa lên hệ thống GIS của địa phương, cũng sẽ được chia sẻ trong hệ thống GIS của cả tiểu bang. Các thành phố, cộng đồng tham gia chường trình AFC sẽ được nhận hỗ trợ tài chính trong quá trình kiểm kê, sau đó phải công bố các cam kết, mục tiêu và kế hoạch hành động vì rừng tại địa phương. Những đề xuất và sáng kiến quản lý rừng hiệu quả sẽ được tài trợ bởi Chương trình AFC.  

Uỷ Cây và Cảnh quan Sitka đã tham mưu cho thành phố Sitka hoàn thành kế hoạch kiểm kê cây cối và quy hoạch cảnh quan trong đô thị. Đơn vị này còn tổ chức các sự kiện trồng và chăm sóc cây xanh trên địa bàn thành phố, cũng như phát động nhiều  cuộc thi về làm đẹp cảnh quan sống. Trong đó, các công ty địa phương được khuyến khích xây dựng các kế hoạch trồng cây đúng nơi đúng chỗ, tuyên truyền tới các nhân viên và khách hàng để lan toả lối sống bền vững với rừng cây, thiên nhiên. 

Cộng đồng người da đỏ Metlakatla (Alaska) tham gia quản lý rừng bền vững.
Cộng đồng người da đỏ Metlakatla (Alaska) tham gia quản lý rừng bền vững.  

Mặt khác, Hợp tác xã Lâm nghiệp Juneau là một tổ chức phi lợi nhuận hoạt động với mục đích thúc đẩy việc lựa chọn, nuôi trồng và chăm sóc cây xanh trong khu vực Juneau. Các thành viên của tổ chức này chủ yếu là các tình nguyện viên từ cộng đồng, từ những người làm vườn, chủ rừng, nhà quản lý rừng kinh nghiệm đế các kiến trúc sư cảnh quan, chuyên gia môi trường, nhân viên chính phủ…. Hợp tác xã Lâm nghiệp Juneau phát động các ngày trồng cây định kỳ, hướng tới các trường học, thanh thiếu niên sống trên địa bàn.

Đến nay, chương trình quản lý rừng cộng đồng tại bang Alaska vẫn được duy trì và mở rộng, nhằm phát huy sức mạnh của cộng đồng đối với công tác bảo tồn và phát triển rừng bền vững song hành với phát triển kinh tế, xã hội tại địa phương.

Bài học cho lâm nghiệp cộng đồng tại Việt Nam

Trong khoảng một thập kỷ gần đây, quản lý rừng cộng đồng đã trở thành một trong những phương thức quản lý rừng phổ biến ở Việt Nam và tồn tại song song với các phương thức quản lý khác như quản lý rừng của hệ thống sản xuất kinh doanh lâm nghiệp nhà nước, quản lý rừng tư nhân. 

Thực tiễn cho thấy do tính đa dạng của các cộng đồng nên không thể có một mô hình lâm nghiệp cộng đồng chung mà cần có các loại hình lâm nghiệp cộng đồng khác nhau, phù hợp với từng điều kiện cụ thể. Đáng nói, có những mô hình quản lý rừng cộng đồng hình thành do các quy ước của cộng đồng, ví dụ hương ước bảo vệ rừng của các bản làng, nhằm đảm bảo nghĩa vụ và quyền lợi công bằng cho các thành viên trong cộng đồng, nâng cao tính tự giác của từng người, siết chặt bằng sự nghiêm khắc của cộng đồng và bằng sự tín ngưỡng hoặc tâm linh. 

Bên cạnh đó, cũng có nhiều hình thái biểu hiện khác nhau, đa dạng và phong phú của phương thức quản lý rừng cộng đồng như: rừng và đất rừng do cộng đồng tự công nhận và quản lý từ lâu đời; rừng và đất rừng sử dụng vào mục đích lâm nghiệp được chính quyền địa phương giao cho cộng đồng quản lý, sử dụng ổn định lâu dài; rừng và đất rừng sử dụng vào mục đích lâm nghiệp của các tổ chức nhà nước (Lâm trường, Ban quản lý rừng đặc dụng và rừng phòng hộ, Ban quản lý các dự án) khoán cho các cộng đồng khoán bảo vệ, khoanh nuôi và trồng mới theo hợp đồng khoán rừng; rừng và đất rừng của hộ gia đình và cá nhân là thành viên trong cộng đồng tự liên kết lại với nhau thành các nhóm cộng đồng (nhóm hộ) cùng quản lý để tạo nên sức mạnh để bảo vệ, hỗ trợ, đổi công cho nhau trong các hoạt động lâm nghiệp. 

Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn và phát triển rừng.
Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn và phát triển rừng.  

Trong những năm qua, nhiều chương trình, đề án, dự án về quản lý rừng cộng đồng của Chính phủ, các tổ chức Quốc tế được thực hiện ở nhiều nơi mang lại nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, trong thực tiễn thực hiện, nhiều vấn đề gây tranh cãi đang đặt ra cho quản lý rừng cộng đồng như địa vị pháp lý của cộng đồng dân cư thôn trong quản lý rừng, các khía cạnh về quyền đầy đủ khi cộng đồng tham gia quản lý rừng, kế hoạch quản lý rừng, sử dụng thương mại sản phẩm từ rừng cộng đồng, cơ chế hưởng lợi, tổ chức quản lý rừng. 

Quả thực, cộng đồng cùng tham gia quản lý rừng là một thực tiễn không thể phủ định, dù là tại Việt Nam hay trên thế giới. Tuy nhiên một bất cập lớn của mô hình lâm nghiệp cộng đồng ở nước ta là quyền và lợi ích từ rừng của cộng đồng vẫn chưa được đảm bảo, gây ảnh hưởng đến việc quản lý, sử dụng và hưởng dụng tài sản chung của cả cộng đồng.

Đáng nói, muốn lâm nghiệp cộng đồng phát huy tác dụng, không chỉ cần có đủ cơ sở pháp lý cho cộng đồng dân cư thôn có tư cách pháp nhân quản lý, sử dụng lâm sản thương mại; mà còn cần phát huy tính tự giác, chủ động của cộng đồng về đóng góp sáng kiến, cam kết và hành động vì mục tiêu bảo tồn và phát triển rừng bền vững.

Tin cùng chuyên mục

Đảo Hans là một đảo đá nhỏ không có cư dân sinh sống.

Hồi kết của “Cuộc chiến tranh yên bình nhất thế giới”

(PLVN) - Cuộc tranh chấp giữa Canada và Đan Mạch về chủ quyền đối với đảo Hans ở vùng Bắc Cực được đặt cho biệt danh là “Cuộc chiến tranh yên bình nhất trên thế giới” vì ở nơi đây chưa từng xảy ra xô xát hay giao tranh vũ trang giữa hai bên.

Đọc thêm

Châu lục không còn dễ thu phục

Các nhà lãnh đạo tham dự Thượng đỉnh châu Mỹ lần 9 tại Los Angeles (Mỹ).
(PLVN) - Tổng thống Mỹ Joe Biden không phải chẳng đạt được kết quả gì nhưng cũng không thể toại nguyện về kết cục của Hội nghị cấp cao của các nước châu Mỹ lần thứ 9 vừa qua.

Chấm dứt hủ tục đáng sợ của nhiều bộ tộc Nigeria

Chấm dứt hủ tục đáng sợ của nhiều bộ tộc Nigeria
(PLVN) - Đối với các bộ lạc thổ dân ở Nigeria, việc rạch thân để tạo ra các vết sẹo là một nghi thức khá phổ biến và có từ rất lâu đời. Tùy từng bộ lạc, việc rạch thân sẽ diễn ra theo nhiều cách khác nhau, cùng với quan niệm về giá trị của những vết sẹo cũng khác nhau.

Bên lề sân cỏ (Kỳ 1): Lịch sử hình thành và chinh phục cả thế giới của bóng đá

 Tống Thái Tổ Triệu Khuông Dận (927-976 sau CN) chơi xúc cúc cùng các cận thần.
(PLVN) - Bóng đá được cho rằng đã xuất hiện từ thời đại Chiến Quốc và phiên bản cổ xưa nhất với đầy đủ các kỹ thuật là môn xúc cúc (các tên gọi khác: tháp cúc, đạp cúc, túc cúc) của Trung Quốc. Tuy vậy, phải tới thế kỷ 18, bóng đá mới trở nên phổ biến và phát triển rầm rộ, đặc biệt là ở các nước châu Âu.

Ô nhiễm môi trường - “sát thủ” nguy hiểm hơn cả bệnh tật, chiến tranh

Ảnh minh họa.
(PLVN) - Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí y khoa danh tiếng The Lancet mới đây cho biết, ô nhiễm môi trường, bao gồm ô nhiễm không khí, nước và đất là nguyên nhân gây ra cái chết của 9 triệu người mỗi năm, nhiều hơn số người tử vong do các bệnh nguy hiểm như AIDS, ho gà, sốt rét; hay khủng bố và chiến tranh.

Ranh giới nào cho luật?

Mỹ, EU, NATO và đồng minh cho rằng Nga đã bất chấp luật pháp quốc tế khi phát động chiến sự ở Ukraine.
(PLVN) - Chiến sự từ hơn 100 ngày nay ở Ukraine không những chỉ làm chấn động thế giới về chính trị an ninh mà còn đặt luật pháp quốc tế trước nhiều câu hỏi mà không biết đến khi nào mới có được câu trả lời.

EU cấm vận Nga xuất khẩu dầu lửa

(ảnh minh họa).
(PLVN) - Sau gần 1 tháng dàn xếp bất đồng quan điểm trong nội bộ, Liên minh châu Âu (EU) đã nhất trí thông qua chủ trương ngừng nhập khẩu dầu lửa của Nga.

Luẩn quẩn và bế tắc

22 nạn nhân thiệt mạng trong vụ xả súng ngày 24/5/2022 tại trường tiểu học Robb (bang Texas, Mỹ).
(PLVN) - Ở nước Mỹ, chỉ trong khoảng thời gian rất ngắn xảy ra liên tiếp 2 vụ xả súng khiến cho nhiều người bị thiệt mạng và gợi lại cả chuỗi dài những vụ việc tương tự đã từng xảy ra trong quá khứ.

Kỳ dị chó cún được bầu làm Thị trưởng ở nước Mỹ

Một tân “Thị trưởng chó cún” ở thị trấn Rabbit Hash.
(PLVN) - Rabbit Hash là một thị trấn nhỏ tại bang Kentucky (Mỹ). Đã từ lâu, đảm nhiệm danh nghĩa Thị trưởng của thị trấn đã không còn thuộc về con người. Tổng cộng 5 “Thị trưởng chó cún” đã giữ chức vụ này với nhân vật đắc cử gần nhất là chú chó tên là Wilbur.

Danh họa Picasso và quá khứ “bị hắt hủi” ở Pháp

Chân dung Picasso.
(PLVN) - Ít người biết rằng, danh họa nổi tiếng thế giới Picasso lúc sinh thời, trong suốt gần nửa thế kỷ, ông bị coi là kẻ ăn nhờ ở đậu, là “phần tử nước ngoài nguy hiểm” và bị từ chối cho nhập quốc tịch Pháp.