Trùng tu di tích đừng "nhân danh quá khứ"

 Chạy theo các công trình dang dở để đào hiện vật vốn là chuyện “thường ngày” của ngành khảo cổ. Có công trình nào chủ động mời người đến khảo cổ? Mà có thì cũng lấy người đâu mà làm? Chuyện nghề của tiến sỹ họ Lâm cũng ẩn chứa tâm tư của những người từng đi khảo cổ ở những di tích chuẩn bị trùng tu.

Chạy theo các công trình dang dở để đào hiện vật vốn là chuyện “thường ngày” của ngành khảo cổ. Có công trình nào chủ động mời người đến khảo cổ? Mà có thì cũng lấy người đâu mà làm? Chuyện nghề của tiến sỹ họ Lâm cũng ẩn chứa tâm tư của những người từng đi khảo cổ ở những di tích chuẩn bị trùng tu.

Chúng tôi gặp PGS.TS. Lâm Mỹ Dung ngay ở hố khảo cổ giữa một nghĩa địa sắp bị di dời để xây khu đô thị mới. Nhóm khảo cổ gồm hơn 10 người, ai nấy đều nhễ nhại mồ hôi. Máy bơm ầm ì không nghỉ, tranh thủ hút nước khỏi hố đào sau mấy ngày Hà Nội mưa liên tiếp. “Dưới lớp đất sâu của khu nghĩa địa này vốn rất nhiều mộ cổ nên cả nhóm phải tranh thủ đào, đem về được cái nào hay cái đó. Chứ về sau người ta xây nhà cao ốc lên trên, có giời mới đào lại được” - bà Dung nói với vẻ tiếc nuối.

Cách thức khai quật để trùng tu: “Có ai dạy đâu, toàn tự học”

Thưa bà, để trùng tu một di tích, người ta cũng phải đào hết lên như nhóm đang làm với khu nghĩa địa này ạ?

- Không. Nói thật lòng là đến nay khảo cổ vẫn chưa biết hoàn toàn cách đào để trùng tu. Vì có ai dạy cái đó đâu, toàn tự học. Nhưng cơ bản phải xác định được là trùng tu cái gì rồi mới tính. Bởi cách thức để khai quật trùng tu sẽ rất khác so với khai quật rồi mang hiện vật về như tôi đang làm với khu nghĩa địa này.

PGS. TS Lâm Mỹ Dung
PGS. TS Lâm Mỹ Dung

Nghĩa là như thế nào ạ?

- Ví dụ, trùng tu một cái tháp Chăm đã đổ, giờ chỉ thấy mỗi phần phía trên thôi. Nhưng tháp chăm bao giờ nó cũng có cả một khu với nhiều cấu trúc khác nhau. Bình thường, khảo cổ sẽ “lột trần” hết tất cả. Thế nhưng khai quật kiểu ấy ở công trình định trùng tu, mưa xuống, nước nó vào hố thì hỏng hết. Nếu mình định trùng tu, thì ngay từ đầu phải có cách bảo vệ hiện vật. Cái đó lại đi kèm rất nhiều thứ như tiền, thời gian, cách thức và sự phối hợp đồng điệu giữa các bên.

Chuyện “phối hợp đồng điệu giữa các bên” nghe có vẻ phức tạp quá?

- Thế này nhé! Ở bộ môn tôi có một giáo sư được mời đi đào một cái tháp ở Đà Nẵng với mục đích là chuẩn bị cho trùng tu. Thế nhưng, khi kết thúc chuyến khai quật, chúng tôi thấy ông có rất nhiều tâm tư lắm. Thông thường, khai quật xong, người trùng tu phải theo sau ngay lập tức để đảm bảo chất lượng hiện vật. Ấy thế mà khai quật xong để đấy, mãi về sau người đi trùng tu mới vào. Đến nơi, họ lại bảo “khai quật thế này là không ổn rồi”. Có nghĩa là sự kết hợp giữa mục đích của người trùng tu với phương pháp và mục tiêu khai quật khảo cổ học chưa hài hòa. Các nhà trùng tu mời mình đến khảo cổ phải yêu cầu mình khai quật thế nào, phần nào để lại, phần nào đào, các vật liệu và phương pháp sử dụng ra sao. Nhưng hiện giờ ở ta chưa có kiểu ấy!

Trùng tu đình chùa: Làm thế nào cũng được?

- Thưa bà, những di tích được khảo cổ còn như vậy, không biết các di tích bị tự ý trùng tu sẽ ra sao nữa.

Cái này phải chịu thôi. Hiện ở nước ta chỉ có một vài đơn vị có chuyên môn về trùng tu di tích và theo tôi biết thì vai trò của họ trong việc tu bổ cũng không nhiều. Giờ đình chùa mà muốn trùng tu lại do làng xã. Họ thích làm thế nào cũng được, các cụ bô lão trong làng thích hiệp thợ nào thì các cụ thuê hiệp thợ ấy. Cục Di sản thì cũng bị động trong việc nắm thông tin. Có khi họ làm xong rồi thì mới xuống. Như chuyện trùng tu thành nhà Mạc đấy, tiền đôi khi bỏ ra nhiều mà kết quả không bao nhiêu.

Bây giờ cả triết lý về trùng tu mình cũng không có. Có rất nhiều trường phái khác nhau về trùng tu, mỗi người áp dụng một kiểu. Người thì cứ phải khăng khăng giữ hoàn toàn cái cũ, ngay cả cho các vật liệu mới vào cũng không đồng ý. Nhưng như thế lại không thể làm được. Nói chung là về triết lý không có, phương pháp không có và mạnh ai người ấy làm. Cũng giống hệt các ngành khác thôi!

Đó là còn chưa kể đến việc khi tiến hành trùng tu, người ta mới tá hỏa khi phát hiện ra di chỉ bên dưới?

- Cái đó thì nhiều lắm! Bởi vì đáng ra trước khi làm anh phải khảo sát khảo cổ học, nhưng bây giờ thì ở lắm nơi người quản lý di tích thích làm gì thì làm.

Nhưng chẳng phải nhà nước đã có qui định đàng hoàng về trùng tu rồi đó ư?

- Ờ thì có qui định, nhưng tại sao vẫn xảy ra hiện tượng đó thì tôi chịu. Cái này còn phụ thuộc vào các mối quan hệ phức tạp lắm. Như chuyện bộ môn Khảo cổ học đưa sinh viên đi khai quật năm vừa rồi đây này. Đã làm xong giấy tờ, có giấy phép khai quật hết rồi, nhưng địa điểm ấy lại nằm trong khuôn viên của một ngôi chùa. Chẳng hiểu thế nào mà khi cả đoàn vừa đến nơi, giám đốc sở đã báo là không cho đào nữa, thế là phải chuyển một địa điểm khác đấy.

Sinh viên ngành khảo cổ “mờ mịt” về khai quật trùng tu

Xem ra giới khảo cổ đã ít người, lại còn gặp nhiều chuyện khó khăn quá!

- Đúng là khó đủ đằng. Hiện nay đào tạo Khảo cổ học ở Việt Nam phần lớn cũng chỉ đào tạo về giai đoạn tiền sơ sử là chính, chứ giai đoạn khảo cổ học lịch sử, áp dụng cho trùng tu di tích rất tốt, thì ít lắm. Mà cũng chưa có ai là chuyên gia, cũng như chưa có giáo trình, chương trình tử tế để dạy về khai quật trùng tu cho sinh viên. Đó là chưa kể đến việc đào tạo đại học hiện nay cứ tham vọng cho sinh viên học thật nhiều thứ để biết rộng, rốt cuộc chuyên sâu lại không biết.

Thứ nữa là hiện nay các em chọn khối C rất ít nên ngành khảo cổ không nhiều lựa chọn. Khó nữa là khi vào được khoa Sử rồi thì chẳng mấy em chọn khảo cổ. Vì nó khổ, nó vất vả quá. Thậm chí, có phụ huynh cũng không cho con vào ngành này chỉ chuyện “tâm linh”, sợ đào mồ, đào mả. Kết quả là ngành khảo cổ không có người để chọn, nghĩa là tình trạng “cơm chấm cơm” mà sống thôi.

Công tác trùng tu: Đừng nhân danh quá khứ...

Giả dụ mấy trăm năm sau có nhà khảo cổ đào đến tầng văn hóa thuộc giai đoạn hiện nay. Nếu là nhà khảo cổ ấy, bà sẽ đánh giá về thời đại này như thế nào?

- Là “quân hồi vô phèng”. Qua đó cũng hiểu được nền văn hóa bây giờ là văn hóa trọc phú. Trong lịch sử Việt Nam, chẳng hạn như thời nhà Mạc, nhà Nguyễn cũng từng có một vài đoạn như thế đấy. Về sau mình mà đào cái Bái Đính lên, thì rõ ràng sẽ thấy đây là công trình của một người có nhiều tiền nhưng chẳng biết cái gì chẳng hạn. Tôi chỉ có một thông điệp là đừng có nhân danh quá khứ để làm những điều linh tinh. Vì di sản “vật thể” phán ảnh rất nhiều phần “phi vật thể” bên trong đấy!

Cảm ơn bà về những trao đổi rất thẳng thắn!

Điệp Trần (thực hiện)  

Đọc thêm

Băn khoăn quy định về rút bảo hiểm xã hội 1 lần

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn điều hành nội dung thảo luận.
(PLVN) - Hưởng bảo hiểm xã hội (BHXH) 1 lần là vấn đề khó, phức tạp. Cả 2 phương án được nêu trong dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) trình tại Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 5 vẫn còn ý kiến khác nhau.

Cần thiết bổ sung quy định về tổ hợp công nghiệp quốc phòng

Toàn cảnh hội nghị.
(PLVN) - Sáng 27/3, tiếp tục chương trình Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 5, thảo luận về dự án Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp, các đại biểu cho rằng việc dự thảo Luật bổ sung quy định về tổ hợp công nghiệp quốc phòng là cần thiết, với mục tiêu là bảo vệ Tổ quốc, giữ vững an ninh gắn với phòng thủ quốc gia.

Đại biểu Quốc hội ủng hộ cấm tuyệt đối nồng độ cồn khi tham gia giao thông

Đại biểu Nguyễn Đại Thắng phát biểu tại phiên họp.
(PLVN) - Sáng 27/3, tại Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 5, thảo luận về dự án Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ (TTATGTĐB), các đại biểu bày tỏ ủng hộ quy định cấm hành vi điều khiển phương tiện tham gia GTĐB mà trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn nhưng đề nghị Chính phủ cần tiếp tục đánh giá tác động sâu hơn, toàn diện hơn đối với chính sách này để tăng tính thuyết phục.

Cân nhắc quy định mở rộng đấu giá biển số xe

Toàn cảnh Hội nghị.
(PLVN) - Sáng 27/3, tại Hội nghị đại biểu Quốc hội (QH) hoạt động chuyên trách lần thứ 5, QH khóa XV, thảo luận về dự án Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ, các đại biểu còn có ý kiến khác nhau về việc mở rộng đấu giá biển số xe.

Phổ biến quy định liên quan đến kiều bào tại các Luật mới được Quốc hội thông qua

Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng phát biểu tại hội nghị.
(PLVN) - Ngày 26/3, Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài (NVNONN), Bộ Ngoại giao phối hợp với Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Bộ Xây dựng và Bộ Tài nguyên và Môi trường đồng chủ trì tổ chức Hội nghị tuyên truyền, phổ biến nội dung liên quan đến người Việt Nam định cư ở nước ngoài trong Luật Đất đai (sửa đổi), Luật Nhà ở (sửa đổi) và Luật Kinh doanh bất động sản (sửa đổi) (Hội nghị).

Tránh “bình mới rượu cũ” khi đổi mới tổ chức Tòa án

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phát biểu tại hội nghị.
(PLVN) - Ngày 26/3, tại Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 5, nhiệm kỳ khóa XV cho ý kiến về dự án Luật Toà án nhân dân (TAND) (sửa đổi), các đại biểu còn có ý kiến khác nhau về quy định về đổi mới TAND cấp huyện theo thẩm quyền xét xử.

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng làm việc với Ban Cơ yếu Chính phủ

Đại tướng Phan Văn Giang phát biểu tại buổi làm việc. (Ảnh: Tuấn Nam).
(PLVN) - Thực hiện chức năng tham mưu giúp Bộ trưởng Bộ Quốc phòng thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về cơ yếu, thời gian qua, Ban Cơ yếu Chính phủ (Ban CYCP) đã lãnh đạo, chỉ đạo ngành Cơ yếu Việt Nam triển khai thống nhất, đồng bộ, toàn diện các mặt công tác; bảo đảm tuyệt đối bí mật, an toàn, chính xác, kịp thời thông tin phục vụ lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và lực lượng vũ trang (LLVT) trong mọi tình huống.

Bài viết của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: Thể hiện tinh thần dân chủ và bản chất vì dân, vì nước của Đảng ta

Đại đoàn kết toàn dân tộc là sức mạnh vô địch của dân tộc Việt Nam. (Ảnh minh họa - Tạp chí Tuyên giáo).
(PLVN) - Những vấn đề được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đề cập trong bài viết vừa mang tính thời sự, vừa mang tính chiến lược, thể hiện rất rõ tinh thần dân chủ và bản chất vì dân, vì nước của Đảng ta. Đây cũng là lời nhắc nhở đối với một số cán bộ, đảng viên tránh xa chủ nghĩa cá nhân, làm việc vì lợi ích cá nhân, tiêu cực, tham nhũng.

Thủ tướng Phạm Minh Chính: Xây dựng, hoàn thiện pháp luật để phát huy tối đa mọi nguồn lực phát triển đất nước

Thủ tướng Phạm Minh Chính: Xây dựng, hoàn thiện pháp luật để phát huy tối đa mọi nguồn lực phát triển đất nước - Ảnh: VGP/Nhật Bắc
(PLVN) -  Ngày 25/3, chủ trì Phiên họp Chính phủ chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 3/2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu các thành viên Chính phủ không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xây dựng pháp luật gắn với nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững; đặc biệt, các luật, nghị quyết phải khai thác, phát huy tối đa mọi nguồn lực phát triển của đất nước, tránh lãng phí, tiêu cực, tham nhũng, tránh "xin – cho".

Phát huy vai trò giám sát của các cơ quan dân cử tại địa phương

Các đại biểu tham dự Hội nghị. (Ảnh: PV)
(PLVN) - Tham luận của một số đại biểu trình bày tại Hội nghị toàn quốc tổng kết công tác HĐND các tỉnh, TP trực thuộc Trung ương năm 2023 và triển khai kế hoạch công tác năm 2024 ngày 25/3 đã cho thấy vai trò quan trọng của các cơ quan dân cử trong hoạt động giám sát, góp phần không nhỏ vào những thành quả về phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Tổ chức diễu binh, diễu hành kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước

Thượng tướng Nguyễn Văn Nghĩa chủ trì hội nghị.
(PLVN) -  Sáng 25/3, Thượng tướng Nguyễn Văn Nghĩa, Phó tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân (QĐND) Việt Nam chủ trì Hội nghị làm việc với các cơ quan, đơn vị về xây dựng Đề án tổ chức diễu binh, diễu hành trong Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025).