Hiện có rất nhiều văn bản, thông tư, nghị định, công ước xử lý hình sự đối với hành vi mua bán, vận chuyển động vật hoang dã. Tuy nhiên, việc áp dụng các văn bản quy phạm pháp luật trong xử lý loại tội phạm này vẫn còn nhiều vướng mắc.
Bắt nhiều vụ buôn lậu sừng tê giác “khủng”
Ngày 14/6, Chi cục Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất cho biết vừa phối hợp với Đội Kiểm soát hải quan – Cục Hải quan TP HCM và các đơn vị liên quan bắt quả tang 2 đối tượng vận chuyển trái phép lô sừng tê giác từ châu Phi về Việt Nam. Trước đó, ngày 13/6, lực lượng Hải quan phát hiện người đàn ông (36 tuổi) và người phụ nữ (32 tuổi, cùng quốc tịch Việt Nam) có biểu hiện nghi vấn nên tiến hành kiểm tra.
Khi lục soát hành lý ký gửi, lực lượng Hải quan thấy 8 khúc sừng tê giác có tổng trọng lượng gần 4 kg được cất giấu tinh vi trong hộp mỹ phẩm, ấm đun nước bằng sành, hộp bánh quy…
Theo cục Hải quan, đây là sừng của loài Tê giác trắng châu Phi rất quý hiếm, giá thị trường ước tính gần 8 tỉ đồng. Từ đầu năm 2017 đến nay, Chi cục Hải quan sân bay Tân Sơn Nhất cũng đã phối hợp với Cục Cảnh sát Phòng chống tội phạm về buôn lậu (C74) - Bộ Công an và Phòng Cảnh sát Điều tra tội phạm về quản lý kinh tế và chức vụ (PC46) - Công an TP HCM phát hiện 3 vụ vận chuyển trái phép sừng tê giác, 2 vụ vận chuyển 10 kg ngà voi.
Cũng theo số liệu thống kê, tính từ năm 2011 đến nay, Công an TP HCM đã phát hiện, tiếp nhận và xử lý 39 vụ tàng trữ, mua bán, vận chuyển trái phép ngà voi, sừng tê giác, sản phẩm chế tác từ ngà voi; thu giữ 10 kg sừng tê giác, 5.729 kg ngà voi. Các lô hàng trên nếu bán ra thị trường trị giá hàng trăm tỷ đồng.
Hàng chục tấn ngà voi lậu cập cảng
Ngày 10/5, Cơ quan Công an đã khởi tố và tạm giam đối với Nguyễn Mậu Chiến (SN 1970) và Nguyễn Văn Tùng (SN 1983) để làm rõ hành vi buôn bán trái phép sừng tê giác, ngà voi và các sản phẩm động vật hoang dã. Nguyễn Mậu Chiến được cho là kẻ cầm đầu một trong các đường dây lớn buôn bán trái phép sừng tê giác, ngà voi và các sản phẩm động vật hoang dã khác từ châu Phi về Việt Nam.
Trước đó, ngày 27/4, Chiến cùng đồng bọn đã bị bắt quả tang cùng tang vật thu giữ gồm khoảng 36kg sừng tê giác, 2 cá thể hổ con đông lạnh và một số sản phẩm từ động vật hoang dã khác. Đối tượng Chiến từng bị bắt ở Châu Phi và bị xử phạt hành chính do vận chuyển một số sản phẩm động vật hoang dã năm 2007. Năm 2015-2016, hàng tấn ngà voi, sừng tê giác, vẩy tê tê bị thu giữ ở một số cảng lớn ở Việt Nam như Hải Phòng, Đà Nẵng, TP HCM được cho là thuộc về đối tượng Chiến làm “trùm sò”.
Theo số liệu thống kê, tính từ ngày 11 đến ngày 25/8/2015, Cục Điều tra chống buôn lậu (Tổng cục Hải quan); Cục Cảnh sát phòng chống tội phạm buôn lậu (Bộ Công an) đã phối hợp với Cục Hải quan Đà Nẵng, do Bộ đội Biên phòng Cảng Tiên Sa tiến hành kiểm tra, phát hiện và bắt giữ tổng cộng gần 8 tấn ngà voi, sừng tê giác và vảy tê tê được nhập lậu từ Mozambique và Nigeria, quá cảnh qua Đài Loan, Malaysia về cập cảng Tiên Sa (Đà Nẵng).
Trong số gần 8 tấn hàng lậu bị phát hiện tại cảng Tiên Sa có: 3.781kg ngà voi, 4.002kg vảy tê tê và 122kg sừng tê giác. Tất cả các mặt hàng bị bắt giữ này đều thuộc phụ lục I, Công ước Cites, danh mục những động vật hoang dã đe dọa bị tuyệt chủng, nghiêm cấm xuất khẩu, nhập khẩu và tái xuất khẩu.
Khó xử lý do vướng luật?
Công an TP HCM cho biết, hiện có rất nhiều văn bản, thông tư, nghị định, công ước xử lý hình sự đối với hành vi mua bán, vận chuyển động vật hoang dã. Tuy nhiên, việc áp dụng các văn bản quy phạm pháp luật vẫn còn nhiều vướng mắc.
Cụ thể, mặc dù danh mục loài động vật nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ (quy định tại Nghị định 160/2013/NĐ-CP) đã quy định chi tiết, cụ thể nhưng thực tế điều tra cho thấy một số vụ việc khi trưng cầu giám định mẫu vật của loài động vật là tang vật bị bắt giữ thì kết quả không có tên trong danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm cần được ưu tiên bảo vệ.
Đơn cử, trong danh mục Nghị định 160/2013/NĐ-CP chỉ quy định loài tê giác một sừng mới là loài quý hiếm, nguy cấp nhưng thực tế nhiều vụ buôn lậu, vận chuyển sừng tê được giám định là tê giác hai sừng. Nhưng tại Thông tư số 40 ngày 5/9/2013 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lại không quy định tê giác 2 sừng hay 1 sừng mà nêu chung chung là “các loài tê giác” nên đã mâu thuẫn với Nghị định số 32/2006/NĐ-CP và Nghị định số 160/2013/NĐ-CP nên khi xử lý với vi phạm về sừng tê giác đã có ý kiến trái chiều.
Điều này dẫn đến cùng một vụ phát hiện vận chuyển sừng tê giác qua đường hàng không nhưng quan điểm xử lý có khác nhau về tê giác 2 sừng và 1 sừng do cách áp dụng văn bản hướng dẫn không thống nhất. Bên cạnh đó, hiện cũng chưa có hướng dẫn quy định việc định lượng, xác định thế nào là số lượng lớn, đặc biệt lớn đối với hàng cấm là sừng tê giác.
Theo một chuyên gia pháp lý, luật quy định phải là hàng cấm số lượng lớn, rất lớn, đặc biệt lớn mới xử lý hình sự nhưng chưa quy định khối lượng, số lượng là bao nhiêu nên không thể áp dụng luật để xử lý hình sự được. Về việc này, liên ngành tố tụng trung ương đã có dự thảo hướng dẫn xử lý nhưng đến nay vẫn chưa được thông qua. Một bất cập từ thực tiễn là sản phẩm sừng tê giác, ngà voi tuy có giá trị cực kỳ đắt đỏ trên thị trường nhưng lại không có khung giá trong danh mục để định giá tài sản nên rất khó xử lý hình sự.
Từ thực tế trên, nhiều ý kiến cho rằng liên ngành chức năng cần ban hành hướng dẫn riêng về xử lý hành vi liên quan đến buôn bán, vận chuyển động vật hoang dã trái phép để việc áp dụng pháp luật được đồng bộ, thống nhất.
