Cơ sở lý luận của Đông y dựa trên 2 yếu tố âm - dương của vạn vật mà chia thể chất của con người thành âm tính và dương tính. Từ đó tìm ra hiệu quả sử dụng và làm thuốc của các thực phẩm có đặc tính đó.
Củ cà rốt là thực phẩm số một có tác dụng thanh lọc máu, làm chậm lão hoá, ngăn ngừa ung thư. Y học hiện đại đã xác định các gốc tự do bị oxy hóa là nguyên nhân gây lão hóa, ung thư, đột quỵ, nhồi máu cơ tim, bệnh thấp khớp, viêm phổi... Một số chất giúp loại bỏ gốc tự do như vitamin A, vitamin C, vitamin E được tìm thấy rất nhiều trong củ cà rốt. Lưu ý cà rốt ăn nhiều có thể gây vàng da do màu đặc trưng của loại củ này, do đó nên cân nhắc ăn với lượng phù hợp.
Ngưu bàng là thực phẩm dương tính điển hình, có tác dụng tăng cường sức khỏe, cải thiện suy nhược, chống lão hoá. Nghiên cứu cho thấy quá trình lão hóa của con người bắt đầu từ chân, chất arginine được tìm thấy nhiều trong cây ngưu bàng có thể tăng cường sức mạnh của chân và thắt lưng, từ đó giúp ngăn ngừa lão hóa. Sách Bản thảo cương mục có ghi chép rằng ngưu bàng giúp loại bỏ mùi hôi của các cơ quan nội tạng, ngăn chặn suy nhược tay chân, điều trị đột quỵ, ho, đau, thoát vị...
Sách Bản thảo cương mục ghi chép rằng nước ép của cải trắng giúp tiêu can, lợi khớp, nhuận sắc, đẹp da cho phụ nữ, lợi tiểu cho người già. Củ cải chứa sắt và magiê, có thể điều trị các bệnh về niêm mạc, cảm lạnh, làm giảm ho do viêm phế quản, tiêu đàm.
Gừng có tác dụng trị nhiều bệnh. Chẳng hạn như chữa đau dạ dày, chống loét, chống nôn, khử trùng đường tiêu hóa, làm tim khỏe mạnh, ổn định huyết áp, chống kết tập tiểu cầu, giảm đau, an thần, trị đổ mồ hôi, giải sốt, trị ho, đàm.
Tất cả loại ngũ cốc đều thuộc họ hòa thảo, chỉ có kiều mạch là ngũ cốc thuộc họ rau răm. Theo lý thuyết âm dương, thực vật trồng ở vùng lạnh thường có tác dụng làm ấm cơ thể. Kiều mạch màu đen có thành phần dinh dưỡng cao hơn kiều mạch màu nhạt vì chứa nhiều sắt, canxi, vitamin B1, vitamin B2 và các khoáng chất khác.
Đậu hũ là protein thực vật tuyệt vời, chứa axit linoleic, acid linolenic và acid béo không bão hòa khác, giúp ngăn tăng lipid trong máu. Ngoài ra, đậu phụ có chứa lecithin, canxi, kali, kẽm, sắt và các khoáng chất khác giúp tăng cường vận động của não. Đậu hũ khi ăn vào sẽ có tỷ lệ hấp thụ lên đến 100%, nên người già và người rối loạn tiêu hóa có thể dùng nó làm thực phẩm bổ sung dinh dưỡng. "Bản Thảo Cương Mục" cũng ghi đậu phụ có chức năng tiêu hóa rất tốt, cải thiện sức khỏe, làm sạch máu và hạ sốt.
Trứng là thực phẩm dương tính làm ấm và bồi bổ cơ thể. Trứng bao gồm lòng đỏ và lòng trắng, giá trị protein trong lòng trắng được tính là 100 đơn vị, trong khi protein trong sữa, thịt lợn, đậu hũ chỉ đạt lần lượt 85, 84, 67 đơn vị.
Người không tập thể dục mỗi ngày nếu ăn một quả trứng, sẽ tăng khoảng 6 mg cholesterol, người nào thường xuyên tập thể dục ăn đủ 1-2 trứng một ngày sẽ không làm tăng cholesterol trong máu.
Vị ngọt của rong biển là do các axit amin có nguồn gốc từ axit glutamic (tảo bẹ, rong biển), aspartate, alanine (nụ tảo bẹ, rong biển) và glycine (nụ tảo bẹ). Tảo bẹ rong biển có tác dụng hạ huyết áp. Ngoài ra, kainate và axit amin khác còn giúp khử độc. Taurine trong rong biển giúp hạ huyết áp, bổ tim, gan, chống huyết khối và cholesterol. Lipid trong tảo chỉ có 2% đến 4%, là loại chất béo không bão hoà, chống cholesterol, có tác dụng đào thải các chất độc gây ung thư. Người bị bệnh dạ dày nên thường xuyên ăn rong biển, củ cải trắng, hành tây thái lát, thêm nụ tảo bẹ, trộn với nước tương và gia vị khác. Salad rong biển có chứa vitamin và khoáng chất phong phú hơn salad rau diếp, có tác dụng tăng cường sức khỏe.
Thịt chứa hàm chứa lượng protein chất lượng cao của các axit amin thiết yếu. Theo quan niệm Đông y, thịt giúp ích cho chức năng tiêu hóa, sức mạnh cơ bắp, lợi tiểu, loại bỏ phù nề. Thịt bò rất giàu vitamin B2 và chất sắt, làm ấm cơ thể. Bệnh nhân trong giai đoạn phục hồi nên ăn súp thịt bò hoặc cháo thịt bò sẽ giúp nhanh chóng lành bệnh. Những ai có nguy cơ bệnh ớn lạnh hay trầm cảm nên ăn nhiều thịt, thịt đặc biệt là màu đỏ.
Thịt lợn rất giàu vitamin B1 có tác dụng bổ thận, giải độc, hạ nhiệt.
Thịt gà rất giàu protein nhưng ít chất béo. 100 g ức gà có 24 g protein, nhưng chỉ chứa 0,7 g chất béo. Đặc biệt lượng vitamin A trong loại thịt này nhiều gấp 10 lần thịt bò và lợn.
Xà lách rất giàu vitamin A, vitamin B1, vitamin B2, vitamin C, các khoáng chất kali, natri, canxi và sắt, giúp an thần, triệt tiêu cảm giác mệt mỏi của não. Đây là loại thực phẩm mát nên khi ăn có thể thêm muối, nước tương hoặc gia vị khác để trung hoà, đạt sự cân bằng âm dương.
