Động thái này có nguy cơ khiến tư tưởng ly khai trỗi dậy trong cộng đồng người Kurd tại các nước láng giềng như Iran, Thổ Nhĩ Kỳ, Syria và khởi đầu cho một cuộc khủng hoảng mới tại khu vực Trung Đông vốn đã nhiều bất ổn.
Người Kurd ủng hộ...
Ngày 26-9-2017, người đứng đầu chính quyền người Kurd ở Iraq (KRG) Masoud Barzani tuyên bố phe bỏ phiếu “có” trong cuộc trưng cầu ý dân đòi độc lập đã giành chiến thắng. Ông Barzani kêu gọi chính quyền trung ương Baghdad “đối thoại nghiêm túc” thay vì đe dọa KRG với các lệnh trừng phạt; kêu gọi các cường quốc trên thế giới “tôn trọng ý chí của hàng triệu người” tham gia cuộc trưng cầu ý dân. Cùng ngày, ủy ban kiểm phiếu của cuộc trưng cầu cho biết theo kết quả kiểm phiếu ban đầu với 3,4 triệu phiếu được kiểm, 91,83% người tham gia đã bỏ phiếu ủng hộ việc giành độc lập khỏi chính quyền trung ương Iraq.
Cuộc trưng cầu ý dân về độc lập của khu vực người Kurd ở Iraq được tổ chức ngày 25-9 trên khắp 3 tỉnh miền Bắc của khu tự trị của người Kurd ở Iraq là Arbil, Sulaimaniyah và Dohuk, cũng như các khu vực giáp giới có tranh chấp, như tỉnh Kirkuk giàu dầu lửa. Cuộc trưng cầu ý dân này có 72% số cử tri đủ điều kiện (tức 3,4 triệu trong tổng số 4,58 triệu cử tri) đăng ký tham gia đã đi bỏ phiếu.
Trước đó, ngày 7-6, người đứng đầu KRG Barzani đã thông báo kế hoạch tổ chức cuộc trưng cầu ý dân về độc lập của khu vực người Kurd ở Iraq vào ngày 25-9. Tiếp đó vào ngày 13-9, lãnh đạo KRG Barzani tuyên bố sẽ tổ chức trưng cầu ý dân về độc lập của người Kurd theo đúng kế hoạch đồng thời sẽ đối thoại với Chính quyền Baghdad sau cuộc trưng cầu ý dân này.
Động thái này của chính quyền Khu tự trị người Kurd ở miền Bắc Iraq đã vấp phải sự phản đối quyết liệt của chính quyền trung ương Baghdad và một loạt các quốc gia có cộng đồng người Kurd sinh sống như Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Syria cũng như Mỹ.
 |
| Lãnh đạo người Kurd Massud Barzani |
Dư luận nhiều chiều
Sau khi người đứng đầu KRG Barzani tuyên bố người Kurd ủng hộ giành độc lập khỏi chính quyền trung ương Iraq, cộng đồng quốc tế đã tiếp tục phản đối mạnh mẽ.
Thủ tướng Iraq Haider al-Abadi tuyên bố Chính phủ Iraq sẽ không tiến hành đàm phán với KRG về kết quả cuộc trưng cầu do đây là cuộc trưng cầu "trái hiến pháp". Về phía Thổ Nhĩ Kỳ, Tổng thống Tayyip Erdogan cảnh báo cuộc trưng cầu dân ý đòi độc lập của cộng đồng người Kurd ở Iraq có nguy cơ làm nổ ra một cuộc "chiến tranh sắc tộc", đồng thời tuyên bố tất cả các phương án, từ các biện pháp trừng phạt kinh tế tới các biện pháp quân sự trên không và trên bộ, đều được cân nhắc nhằm đáp trả cuộc trưng cầu này.
Tổng thống Erdogan cảnh báo nếu KRG tại Iraq không sửa lại "sai lầm" này nhanh nhất có thể, cộng đồng này sẽ mang theo nỗi xấu hổ vì đã kéo cả khu vực vào cuộc chiến tranh sắc tộc và bè phái. Ông Erdogan cũng tuyên bố Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không ngần ngại sử dụng các biện pháp hiện có nếu con đường tới hòa bình bị chặn. Ông Erdogan cũng cáo buộc người đứng đầu KRG tại Iraq, “hành động bội bạc” khi theo đuổi cuộc trưng cầu đòi độc lập, đồng thời cảnh báo cộng đồng người Kurd tại đây sẽ bị bỏ đói khi Thổ Nhĩ Kỳ chặn các xe tải của Iraq đi qua khu vực biên giới.
Trong khi đó, Ngoại trưởng Syria Walid al-Moualem nhấn mạnh chính phủ nước này bác bỏ cuộc trưng cầu dân ý đòi độc lập do KRG tổ chức tại miền Bắc Iraq. Người đứng đầu ngành ngoại giao Syria khẳng định Damascus chỉ công nhận một nhà nước Iraq thống nhất và bác bỏ bất kỳ thủ tục nào dẫn tới sự chia tách đất nước.
Iran cũng tuyên bố sẵn sàng ủng hộ Iraq và Thổ Nhĩ Kỳ chống lại hậu quả của cuộc trưng cầu ý dân đòi độc lập của người Kurd ở miền Bắc Iraq, đồng thời nhấn mạnh cuộc trưng cầu sẽ gây "hỗn loạn chính trị" trong khu vực, trong bối cảnh Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) thông báo đang triển khai các hệ thống tên lửa mới tới khu vực biên giới phía Tây nước này. Hãng thông tấn bán chính thức ISNA của Iran dẫn lời Cố vấn chính sách đối ngoại của Lãnh đạo tối cao Iran Ali Akbar Velayati cho biết: "Hậu quả của cuộc trưng cầu ý dân của khu vực người Kurd sẽ là bất ổn chính trị trong khu vực. Những người Kurd chính trực sẽ không chịu được sự hổ thẹn này".
Mỹ tuyên bố cuộc trưng cầu ý dân của cộng đồng người Kurd tại Iraq làm "gia tăng bất ổn". Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Heather Nauert nêu rõ Mỹ thất vọng về việc Chính quyền khu vực người Kurd quyết định đơn phương tổ chức cuộc trưng cầu ý dân về độc lập, bao gồm cả các khu vực bên ngoài khu vực người Kurd tại Iraq.
Mối quan hệ lịch sử của Mỹ với người dân khu vực người Kurd tại Iraq sẽ không thay đổi vì cuộc trưng cầu không được thừa nhận và Washington tin rằng bước đi này sẽ làm gia tăng bất ổn và khó khăn cho khu vực người Kurd và người dân tại nơi đây. Trong khi đó, cuộc chiến chống tổ chức "Nhà nước Hồi giáo" (IS) tự xưng vẫn chưa kết thúc và các thế lực cực đoan đang tiếp tục tìm cách lợi dụng sự bất ổn và mối bất hòa.
Trong phản ứng đầu tiên sau cuộc trưng cầu ý dân của người Kurd tại miền Bắc Iraq, Nga tuyên bố ủng hộ sự toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia trong khu vực. Trong tuyên bố, Điện Kremlin nhấn mạnh bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ và chính trị của các quốc gia khu vực là điều then chốt đối với việc bảo đảm ổn định và an ninh của khu vực, cũng như việc giải quyết các vấn đề quan trọng tại khu vực này.
Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres cũng bày tỏ quan ngại về "những hệ lụy tiềm ẩn nguy cơ bất ổn" liên quan đến cuộc trưng cầu về độc lập của cộng đồng người Kurd. Trong một tuyên bố, người phát ngôn của TTK LHQ Stephane Dujarric cho biết TTK tôn trọng chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và sự thống nhất của đất nước Iraq và cho rằng những vấn đề còn tồn tại giữa chính phủ liên bang và chính quyền khu vực người Kurd nên được giải quyết thông qua đối thoại và thỏa hiệp mang tính xây dựng.
 |
| 91,83% người tham gia đã bỏ phiếu ủng hộ việc giành độc lập khỏi chính quyền trung ương Iraq |
Nguy cơ tiềm ẩn
Ngay từ trước khi cuộc trưng cầu ý dân về độc lập cho người Kurd tại Iraq diễn ra, báo cáo đánh giá của Nhóm Nghiên cứu khủng hoảng quốc tế (ICG), có trụ sở tại Brussels (Bỉ), nhận định cuộc trưng cầu ý dân về độc lập sẽ không thể giúp khu tự trị của người Kurd trở thành một nhà nước độc lập, bất kể kết quả cuộc bỏ phiếu ra sao, vì sự kiện này đơn thuần chỉ là động thái mang tính tham vấn và không ràng buộc về mặt pháp lý.
Với kết quả ủng hộ một nền độc lập, người Kurd hướng đến mục tiêu chính là tạo thêm ưu thế, gia tăng những đòi hỏi lợi ích về chính trị, kinh tế trong tham gia đàm phán với chính quyền Baghdad. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng cuộc trưng cầu ý dân này có thể đặt người Kurd vào cuộc xung đột mới với Iraq và những ngày tới đây có thể sẽ chứng kiến tình trạng bất ổn leo thang khi người Kurd xúc tiến quá trình đòi độc lập.
Mặc dù, giới chức người Kurd tuyên bố rằng một cuộc trưng cầu dân ý mà kết quả là các lá phiếu nói "có" sẽ phát đi một thông điệp mà Baghdad không thể phớt lờ, đồng thời mở đường cho các cuộc thương lượng nhằm hướng tới việc người Kurd tách khỏi Iraq một cách hòa bình, tuy nhiên, chính quyền Iraq vẫn một mực phản đối cuộc trưng cầu dân ý khi cho rằng động thái này sẽ đẩy chính quyền Iraq và khu tự trị người Kurd rời xa nhau hơn đồng thời khiến những tranh chấp lâu nay giữa hai bên về lãnh thổ, việc chia sẻ nguồn lợi doanh thu từ dầu mỏ ngày càng khó giải quyết hơn.
Trong khi đó, đối với cuộc chiến chống IS, cuộc xung đột vũ trang giữa Iraq và người Kurd sẽ khiến hai đồng minh thân cận của Mỹ "đo găng" làm cuộc chiến này bị sao nhãng. Các lực lượng Iraq và người Kurd đã thành công trong nỗ lực đẩy lùi IS tháo chạy khỏi thành trì Mosul ở phía Bắc Iraq hồi tháng 7 sau một chiến dịch ròng rã 9 tháng, song các phần tử cực đoan vẫn kiểm soát những ổ phục kích tại Iraq và khá thành thục khi lợi dụng những khoảng trống chính trị.
Ngoài ra, các nhà phân tích cho rằng việc người Kurd ủng hộ giành độc lập khỏi chính quyền trung ương Iraq cũng sẽ tạo tiền lệ cho cộng đồng người Kurd tại các nước láng giềng đứng lên đòi chủ quyền. Suy cho cùng, chính quyền Iraq và người Kurd tại miền Bắc nước này sẽ phải vượt qua các thách thức để giải quyết tình trạng bế tắc hiện nay và các bên cần tìm kiếm những giải pháp có thể chấp nhận được.
Nếu vấn đề độc lập của người Kurd tại Iraq có thể giải quyết ổn thỏa mà không xảy ra bạo lực thì đó sẽ là một tia hy vọng, còn nếu cuộc trưng cầu ý dân chỉ đơn thuần mang đến một cuộc xung đột thì tình trạng bất ổn trong khu vực sẽ càng nghiêm trọng hơn./.
