Tháng Ba, tháng Tư là mùa đồng bào các dân tộc vùng cao rộn ràng làm nương gieo ngô xuân trên núi đá tai mèo với hy vọng thêm một năm no ấm.
Ngay từ tinh mơ, khi trời đất vẫn chìm trong sương lạnh, nhưng trong gian nhà trình tường vách đất có những ô cửa bé xíu gợi nhớ câu thơ của Nguyễn Bính “thương nhau qua cửa tò vò nhìn nhau”, người mẹ đã lục tục trở dậy để nhóm bếp lửa. Nồi cơm nấu lẫn với mèn mén vừa chín tới thơm ngào ngạt quyện với vị canh rau cải nương vừa nồng vừa đắng, mấy miếng thịt lợn gác bếp từ tết đem nướng lại, mỡ cháy xèo xèo thơm khắp nhà khiến lũ trẻ phải hít hà, xuýt xoa.
Sau bữa sáng, cả nhà gánh gồng đùm đúm cùng nhau lên nương. Chiếc lù cở (còn gọi là quẩy tấu) trên vai các mẹ, các chị nặng trĩu đựng chai nước, ít bát đũa, mấy nắm cơm, cá khô, rau cải đắng luộc và lọ muối ớt; có khi trong quẩy tấu còn có cả một em bé đang ngủ, cặp má phúng phính đỏ rực như táo chín, cái miệng vẫn còn chóp chép. Từ khắp bản làng í ới, lao xao gọi nhau “mổng ua tề pao cứ” (dậy đi làm nương ngô lắm vớ).
Mới tang tảng sáng nhưng đoàn người đi làm nương mỗi lúc một đông. Ngoài đàn ông, đàn bà, thanh niên còn có cả những “mí nhùa” (trẻ em) được mẹ địu trên lưng cùng lên nương gieo mùa mới. Từ lâu, cứ tháng Ba, đồng bào Mông ở đây lại giúp nhau làm nương ngô cho kịp thời vụ và đỡ vất vả. Họ làm đổi công cho nhau, theo kiểu “cuốn chiếu”, xong nhà này thì đến nhà khác làm.
Sinh ra trên vùng đá tai mèo khô hạn, từ xa xưa, đồng bào Mông ở vùng cao đã tích lũy cho mình kinh nghiệm trồng ngô độc đáo. Nương ngô ở đây dốc quá, lại nhiều đá nên không thể cày, bừa được, mọi người phải dàn hàng ngang trên sườn núi, bổ hốc để gieo hạt ngô đỏ xuống. Đàn ông đi trước bổ hốc, phụ nữ theo sau, đeo ống đựng hạt ngô bên hông và giỏ đựng phân bón trước ngực, tay này tra xuống 2 hạt ngô, tay kia bỏ một nắm phân bón, rồi lại có tốp đằng sau dùng cuốc phủ đất kín từng hốc.
Người ta cũng có thể bổ hốc trước hàng loạt, rồi mới gieo ngô và lấp đất luôn. Phân để bón cho ngô thường là phân trâu, phân lợn phơi khô, ủ mục, được sàng kỹ để loại bỏ rác, rồi trộn đều với phân lân. Riêng việc bổ hốc trồng ngô có không ít nhọc nhằn. Trời lạnh nhưng mồ hôi họ túa ra như thác. Để rồi sau những khổ ải, nhọc nhằn đó, nương ngô vươn cao, trổ bắp đẫy hạt, cho một mùa vàng no ấm…
