Tân Tổng Thư ký LHQ – Thách thức nhiều, cơ hội lớn

Phát biểu trước các nhân viên của Ban Thư ký LHQ, ông Guterres nói: "Điều tối quan trọng đối với chúng ta là cần phải công nhận những thành tựu đã đạt được, song cũng phải thừa nhận cả những thiếu sót, những thất bại và những điều mà chúng ta chưa làm được".

Ông cũng nêu bật vô số những thách thức - từ các cuộc xung đột phức tạp tới chủ nghĩa khủng bố trên toàn cầu - mà thế giới đang phải đương đầu.

Chấp nhận thách thức

Theo ông António Guterres, những xu hướng tăng trưởng dân số của thế giới, tình trạng biến đổi khí hậu cũng như nhiều trào lưu lưu khác cho thấy trong thế giới ngày nay các vấn đề đều mang tính toàn cầu, do đó không thể giải quyết chúng trên cơ sở từng quốc gia, mà thay vào đó cần phải dựa trên cơ chế đa phương.

Trong bối cảnh đó, LHQ nổi lên là nền tảng của cách tiếp cận đa phương. Tuy nhiên, ông thẳng thắn thừa nhận rằng ngày càng nhiều người dân hoài nghi về những tổ chức đa phương như LHQ. Do đó, ông kêu gọi toàn bộ tổ chức LHQ cùng nỗ lực để sửa chữa những thiếu sót, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải cải tổ hệ thống phát triển của LHQ, cũng như nỗ lực rũ bỏ những tập quán quan liêu, xử lý những hạn chế đang cản trở hoạt động của tổ chức này.

Theo ông, "không có điều kỳ diệu, mà cách duy nhất để chúng ta đạt được mục tiêu đề ra là làm việc theo nhóm". Ông cũng kêu gọi các quốc gia thành viên LHQ tăng cường đối thoại để vượt qua những bất đồng đang tồn tại trong nội bộ LHQ. 

Đây không phải là lần đầu tiên ông Guterres kêu gọi cải tổ LHQ. Trong bài phát biểu nhậm chức hôm 12/12, ông đã nói rằng: "LHQ cần phải công nhận những nhược điểm và cải tổ cách thức làm việc. Tổ chức này là nền tảng của chủ nghĩa đa phương, và trong nhiều thập niên qua đã có những đóng góp đáng kể cho hòa bình.

Tuy nhiên, thách thức hiện đang vượt quá khả năng đáp ứng của chúng ta. LHQ cần phải sẵn sàng cho sự thay đổi". Trước đó, trong thông điệp chào đón Năm mới và đánh dấu ngày đầu tiên đảm nhận cương vị TTK LHQ, ông Antonio Guterres tuyên bố 2017 là sẽ là năm ưu tiên hàng đầu cho hòa bình, hối thúc thế giới nỗ lực vượt qua những khác biệt. 

Ông António Guterres

Phải vượt qua chính mình

Tuy nhiên, theo giới chuyên gia, để thúc đẩy được tiến trình cải tổ cơ chế hoạt động của LHQ, chỉ có quyết tâm chính trị thôi là chưa đủ. Muốn thực sự thay đổi LHQ, ông Guterres phải vượt qua nhiều hạn chế đối với quyền hạn của chính mình.

Trước hết, ông phải vượt qua tình trạng chia rẽ trong HĐBA LHQ. Hiện 5 ủy viên thường trực HĐBA đang trong tình trạng chia rẽ khá sâu sắc như trong thời Chiến tranh Lạnh, vì thế giữ được cách tiếp cận trung dung là điều không hề dễ dàng đối với ông Guterres, chưa nói đến việc hối thúc sự cải tổ cơ quan siêu quyền lực này. Thứ hai, đối với các cơ quan và chương trình của LHQ nói chung, các chính phủ thành viên đề ra chính sách, và các bộ máy khác nhau của LHQ chỉ được giao nhiệm vụ thực thi chính sách đó.

Do vậy, cả Tổng thư ký lẫn Ban Thư ký LHQ đều không có bất kỳ vai trò kiến tạo chính sách độc lập nào. Ngoài ra, còn một trở ngại khác có thể đến từ Mỹ, nhà tài trợ lớn nhất của LHQ (cung cấp 20% ngân sách hoạt động của LHQ). Ngày 20/1 tới đây, nước Mỹ sẽ có tổng thống mới là ông Donald Trump - người đã chỉ trích LHQ hoạt động chưa tương xứng với tiềm năng của tổ chức này và không giải quyết được các vấn đề toàn cầu.

Cơ hội hiếm có

Mặc dù vậy, bất chấp những hạn chế đối với quyền hạn của mình, ông Guterres đang nắm trong tay cơ hội hiếm có để thúc đẩy cuộc cải tổ LHQ. 

Trong thời gian gần đây, LHQ đã đang phải gánh vác nhiều trọng trách hơn vì không có chính phủ của cường quốc nào muốn tăng cường vai trò của họ trên trường quốc tế. Mỹ tiếp tục có những điều chỉnh đáng kể chính sách đối ngoại theo hướng tránh bất kỳ cam kết triển khai quân lâu dài nào hay phải chi tiền của người đóng thuế.

Các nhà lãnh đạo châu Âu, vốn đang vật lộn với thách thức nội bộ cả về chính trị, an ninh và kinh tế, cũng không tha thiết theo đuổi những cuộc phiêu lưu mới ở nước ngoài mà không nhìn rõ lợi ích thu được.

 Trong khi đó, hai cường quốc khác là Trung Quốc và Nga cũng có những mối bận tâm riêng của mình. Với Trung Quốc, đó là thúc đẩy tiến trình cải cách kinh tế đầy phức tạp và nhiều rủi ro ở trong nước. Còn nước Nga vẫn chưa hành động quyết liệt khi mà Tổng thống Vladimir Putin cho rằng những lợi ích và vị thế của nước Nga đang bị đe dọa.

Chủ nghĩa khủng bố- thách thức lớn nhất của LHQ

Trong một thế giới mà không có quốc gia nào muốn đứng mũi chịu sào, LHQ và các cơ quan của họ chưa bao giờ quan trọng đến thế. Chính bởi vậy, dù muốn hay không, các quốc gia nhiều ảnh hưởng tại LHQ vẫn phải công nhận sự cần thiết phải cải tổ cơ chế hoạt động của cơ quan này để có thể xử lý hiệu quả hơn những vấn đề mà các nước lớn không muốn trực tiếp tham gia giải quyết nữa. 

Ông Guterres sẽ điều hành Ban Thư ký LHQ với khoảng 40.000 người với ngân sách hàng năm là 13 tỷ USD, song thường xuyên bị chỉ trích là hoạt động còn quan liêu và chưa hiệu quả. Nhiệm kỳ 5 năm của ông Guterres cũng là giai đoạn các quốc gia thành viên LHQ thực thi 17 mục tiêu đề ra trong Chương trình nghị sự phát triển bền vững năm 2030 để hướng đến một thế giới an ninh, thịnh vượng "không để ai bị bỏ lại phía sau". 

Ông Guterres, người của Đảng Xã hội trung tả giữ chức Thủ tướng Bồ Đào Nha từ năm 1995 đến 2002 và giữ chức Cao ủy LHQ về người tị nạn cho đến cuối năm 2015. Đánh giá một cách khách quan, việc ông Guterres là nhà lãnh đạo chính phủ đầu tiên được bầu chọn vào vị trí “cầm cân nảy mực” diễn đàn đa phương lớn nhất hành tinh là dấu hiệu rõ ràng cho thấy 193 quốc gia thành viên muốn có một TTK LHQ có tầm ảnh hưởng lớn và những kỹ năng lãnh đạo thuần thục để chèo lái con thuyền LHQ vượt qua một trong những thời khắc khó khăn nhất trong lịch sử 71 năm tồn tại của mình. 

Có lẽ chính bởi vậy mà thông điệp đầu tiên Tổng Thư ký LHQ Guterres đưa ra là "làm điều đúng đắn thôi là chưa đủ, mà chúng ta còn cần phải giành lấy quyền được làm điều đúng đắn"./.