Kỳ lạ tục cúng để thành… đàn ông của người Ê đê

Một lần cúng trong lễ cúng trưởng thành của người Ê Đê ở huyện Sông Hinh.
Một lần cúng trong lễ cúng trưởng thành của người Ê Đê ở huyện Sông Hinh.
(PLVN) - Đối với người Ê Đê ở Phú Yên, từ khi sinh ra đến khi được cộng đồng thừa nhận là người đàn ông biết gánh vác công việc của buôn làng thì không thể bỏ qua lễ cúng trưởng thành (tiếng Ê Đê gọi là Mpú Toh kông). 

5 lần cúng mới trưởng thành

Trên địa bàn tỉnh Phú Yên hiện có gần 25.000 người Ê Đê, sinh sống chủ yếu ở 2 huyện Sông Hinh và Sơn Hòa. Trong đó, huyện Sông Hinh tập trung nhiều nhất ở các xã: Ea Bar, Ea Bá, Ea Lâm, Ea Bia, Ea Trol, Ea Ly và thị trấn Hai Riêng; huyện Sơn Hòa tập trung ở các xã: Krông Pa, Suối Trai, Ea Chà Rang, Cà Lúi.

Người Ê Đê ở Phú Yên theo tín ngưỡng đa thần. Hệ thống thần linh theo quan niệm của họ rất đa dạng và hiện hữu trong mọi sự vật, hiện tượng. Trong quá trình sinh sống và lao động sản xuất, người Ê Đê nơi đây tiến hành các lễ nghi nông nghiệp theo vòng cây trồng, cũng như các nghi lễ theo vòng đời người để cầu mong sức khỏe và tuổi thọ.

Các nghi lễ vòng đời gồm có: lễ cúng đặt tên, lễ cúng thổi tai, lễ cúng trưởng thành, lễ hỏi chồng, lễ bắt chồng, lễ tiễn đưa, lễ bỏ mả. 

Trong các nghi lễ vòng đời trên thì lễ cúng trưởng thành là một nghi lễ rất quan trọng, khẳng định từ thời điểm này người đàn ông được cộng đồng thừa nhận đã là người trưởng thành. Việc cúng này do cha mẹ sắm sửa, chuẩn bị làm lễ. Nếu cha mẹ không có điều kiện hoặc đã mất thì người thân trong gia đình lo sắm sửa để thực hiện lễ cúng. 

Lễ cúng trưởng thành phải thực hiện 5 lần trong 5 ngày. Lễ được tổ chức lớn hay nhỏ tùy thuộc vào điều kiện kinh tế của mỗi gia đình, cũng như từng địa phương, nhưng theo thông lệ thì tất cả mọi người trong buôn làng sẽ cùng đến chia vui với gia đình. 

Trước khi bắt đầu lễ cúng, từ sáng sớm, người được cúng đi ra bến nước của làng rửa mặt trước sự chứng giám của Yàng (trời) và thần bến nước cùng đông đảo bà con trong làng. Khi đã gội đầu xong, người này hứng nước đầy vào quả bầu eo để mang về làm lễ cúng Yàng. Việc làm này có ý nghĩa là để tẩy chay, rửa sạch tội trong quá khứ.

Theo già Ma Oi (ở buôn Bầu, xã Ea Trol), ở buôn Bầu, lễ vật chính trong ngày đầu tiên của lễ cúng trưởng thành là một ché rượu cần và một con gà. Sau khi thầy cúng cúng xong, mẹ của chàng trai đến ché rượu cần lấy rượu ra để mời dòng họ cùng người làng, sau đó đến lượt cha chàng trai. Mẹ chàng trai làm trước là bởi người Ê Đê theo chế độ mẫu hệ. 

Vì có sự tham gia đóng góp của cả buôn làng nên lễ cúng trưởng thành của người Ê Đê Phú Yên thể hiện tính cộng đồng rất cao.
Vì có sự tham gia đóng góp của cả buôn làng nên lễ cúng trưởng thành của người Ê Đê Phú Yên thể hiện tính cộng đồng rất cao.

Lễ vật chính của ngày thứ 2 là 7 ché rượu cần, một con heo thiến, một cây nến và một thanh củi đang cháy. Ngày thứ 3 là 5 ché rượu cần và một đĩa thịt heo, trong đó ché rượu đầu tiên dùng để cúng, 4 ché rượu còn lại dùng để mời khách.

Ngày thứ 4 là 3 ché rượu cần và một đĩa thịt heo, trong đó ché rượu đầu tiên dùng để cúng, 2 ché rượu còn lại dùng để mời khách. Ngày cuối cùng, lễ vật chính là một ché rượu cần.

Đối với người Ê Đê ở buôn Hai Krông (xã Ea Bia), lễ vật chính của ngày đầu tiên là một ché rượu cần và một con gà. Ngày thứ 2 là 3 ché rượu cần và 3 con gà. Ngày thứ 3 là 3 ché rượu cần và một con heo. Ngày thứ 4 là 5 ché rượu cần và một con heo thiến lớn đủ để đãi bà con trong buôn một bữa ăn no. Ngày thứ 5 là 7 ché rượu cần và một con heo thiến nhỏ.

Dù lễ vật ở mỗi địa phương có khác nhau, nhưng trong quá trình cúng, thầy cúng thay mặt buôn làng, thay mặt họ tộc người được cúng xin phép Yàng, xin phép thần linh cho người này được trưởng thành. Trong quá trình diễn ra 5 ngày cúng, tiếng trống, tiếng cồng, tiếng chiêng hòa quyện vào nhau. 

Sau khi cúng xong, thầy cúng đeo chiếc vòng đồng do người thân chuẩn bị sẵn vào tay người được cúng. Chiếc vòng đồng đeo tay trong lễ cúng trưởng thành có ý nghĩa biểu tượng của cuộc sống. Đó là khẳng định rằng, buôn làng đã trao cho người đàn ông sức mạnh và có thể gánh vác công việc nặng nhọc của gia đình, của buôn làng. 

Làm lễ cúng trưởng thành cho người chết

Đồng bào Ê Đê ở Phú Yên quan niệm, khi lễ cúng trưởng thành hoàn tất mới là lúc người đàn ông đã đủ mạnh, thoát khỏi mọi bệnh tật, cuộc sống được tự do, không bị phụ vào thần linh. 

Có nhiều người đến khi về thế giới bên kia vẫn chưa có điều kiện làm lễ cúng trưởng thành, cả đời họ phải phụ thuộc thể xác lẫn tâm hồn của mình cho thần linh nên họ bị khống chế, không được tự do.

Trong quá trình sống, những người này luôn không được may mắn, mang bệnh tật trong người. Vậy nên, dù họ đã về thế giới bên kia thì người thân trong gia đình cũng phải thực hiện lễ cúng trưởng thành cho họ. Bởi nếu người thân không làm lễ cúng thì ở thế giới bên kia, họ bệnh tật của họ sẽ càng thêm dai dẳng.

“Người Ê Đê chúng tôi quan niệm rằng, con người luôn được che chở bởi một vị thần và phải phụ thuộc vào vị thần linh ấy cho đến khi được làm lễ cúng trưởng thành. Làm được lễ cúng trưởng thành là mình đã loại bỏ được bệnh tật trong người, con người được sống thoải mái.

Sau lễ cúng, sức khoẻ là của bản thân mình không còn phụ thuộc vào thần linh. Vì thế, dù nghèo thế nào thì trước khi về thế giới bên kia phải làm được lễ  cúng trưởng thành để linh hồn mình không bị thần linh chi phối”, ông Ma Lao (buôn Hai Krông) cho biết.

Theo ông Phan Đình Phùng - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên, lễ cúng trưởng thành nói riêng, cũng như các nghi lễ vòng đời của người Ê Đê ở Phú Yên nói chung thể hiện sự kết nối giữa gia đình và cộng đồng.

Qua nghi lễ, các phong tục, tập quán xã hội được duy trì; trang phục truyền thống được sử dụng một cách trân trọng, văn hóa cồng chiêng cũng được thực hành cùng với các điệu nhảy, điệu múa truyền thống, tạo nên giá trị văn hóa đặc sắc của người Ê Đê ở Phú Yên. 

Mặt khác, lễ cúng trưởng hành còn là nguồn tư liệu dân gian cho việc nghiên cứu văn hóa, nghi lễ, phong tục, tập quán của các dân tộc... góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của đồng bào, tăng cường ý thức đại đoàn kết dân tộc, nâng cao chất lượng đời sống văn hóa cơ sở, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Nhận thấy những giá trị văn hóa đặc trưng và tầm quan trọng của lễ cúng trưởng thành của người Ê Đê Phú Yên, UBND tỉnh Phú Yên giao Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng hồ sơ khoa học “Lễ cúng trưởng thành của người Ê Đê Phú Yên” và được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2018. 

“Bên cạnh đó, chúng tôi cũng giao ngành chức năng vận động các nguồn lực xã hội hỗ trợ, tạo điều kiện tốt nhất cho các địa phương tổ chức các hoạt động văn hóa, phát huy tối đa nét văn hóa truyền thống của cộng đồng, góp phần giữ gìn những bản sắc văn hóa của dân tộc trong quá trình hội nhập và phát triển”, ông Phùng cho biết.

Tin cùng chuyên mục

Toàn cảnh Hội nghị

Lai Châu đề xuất xây dựng cảng hàng không

(PLVN) -   Tại Hội nghị trực tuyến Chính phủ với địa phương và phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 6 năm 2022 về tình hình kinh tế - xã hội tháng 6, 6 tháng năm 2022 và triển khai các Nghị quyết của kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XV, Chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu Trần Tiến Dũng đã đề xuất với Bộ Giao thông Vận tải sớm đề xuất đầu tư cảng hàng không Lai Châu trình Thủ tướng Chính phủ.

Đọc thêm

Hà Giang: Khởi sắc trong phục hồi và phát triển kinh tế – xã hội

Hà Giang: Khởi sắc trong phục hồi và phát triển kinh tế – xã hội
(PLVN) - Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự đồng thuận, ủng hộ, chia sẻ, tin tưởng của cộng đồng doanh nghiệp và nhân dân và sự chỉ đạo, điều hành quyết liệt, sâu sát, triển khai đồng bộ nhiều nhiệm vụ, giải pháp linh hoạt, hiệu quả của UBND tỉnh Hà Giang. Kinh tế – xã hội 6 tháng đầu năm 2022 đã có nhiều tín hiệu khởi sắc trên các lĩnh vực.

Lạng Giang (Bắc Giang): Điểm sáng trong “bức tranh” kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Giang

Hệ thống cơ sở hạ tầng huyện Lạng Giang được đầu tư đồng bộ
(PLVN) -  Bằng sự quyết tâm, quyết liệt, linh hoạt, sáng tạo trong lãnh đạo, chỉ đạo cùng với sự chung sức, đồng lòng của cả hệ thống chính trị, 6 tháng đầu năm 2022, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Lạng Giang (tỉnh Bắc Giang) đã đoàn kết, đồng lòng thực hiện tốt “mục tiêu kép”; vừa triển khai quyết liệt các biện pháp phòng, chống dịch vừa phát triển kinh tế, nâng cao đời sống cho bà con nhân dân.

Tỉnh ủy Vĩnh Phúc ra mắt Phòng họp không giấy E-cabinet

Tỉnh ủy Vĩnh Phúc ra mắt Phòng họp không giấy E-cabinet
(PLVN) - Chuyển đổi số là một xu thế và yêu cầu tất yếu trong bối cảnh hiện nay, tác động ngày càng mạnh mẽ đến tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế, xã hội, mở ra nhiều cơ hội, tạo điều kiện để các địa phương nắm bắt, bứt phá vươn lên.

Hoàn thành mô hình 3D Vườn Quốc gia Cúc Phương

Hoàn thành mô hình 3D Vườn Quốc gia Cúc Phương
(PLVN) - Ngày 5/7, tại Ninh Bình, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) phối hợp cùng Vườn Quốc gia (VQG) Cúc Phương tổ chức Hội thảo Báo cáo kết quả tham vấn "Xây dựng mô hình 3D có sự tham gia của cộng đồng tại VQG Cúc Phương".

Khảo sát, thống nhất phương án hướng tuyến giao thông kết nối huyện Ba Bể sang huyện Na Hang

Quang cảnh buổi làm việc của Đoàn công tác tỉnh Bắc Kạn tại tỉnh Tuyên Quang
(PLVN) -  Ngày 3/7, đoàn công tác của tỉnh Tuyên Quang do ông Chẩu Văn Lâm, Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh đã có buổi làm việc với đoàn công tác tỉnh Bắc Kạn để thống nhất phương án hướng tuyến giao thông kết nối huyện Na Hang (Tuyên Quang) sang huyện Ba Bể (Bắc Kạn).

Giám đốc Công an tỉnh Bạc Liêu khen thưởng cho cá nhân đạt thành tích trong Hội thao PCCC

Giám đốc Công an tỉnh Bạc Liêu khen thưởng cho cá nhân đạt thành tích trong Hội thao PCCC
(PLVN) -  Chiều ngày 4/7, Công an tỉnh Bạc Liêu tổ chức lễ công bố Quyết định khen thưởng đột xuất cho các cá nhân có thành tích xuất sắc trong Hội thi thể thao nghiệp vụ cứu nạn, cứu hộ toàn quốc lần thứ II, vòng loại năm 2022 tổ chức tại thành phố Cần Thơ. Đại tá Lê Thanh Hùng - Phó Giám đốc Công an tỉnh dự và chủ trì lễ trao thưởng.